Do kościoła św. Andrzeja Boboli w Londynie pojechaliśmy specjalnie po to tylko, aby odwiedzić miejsce spoczynku Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej. Położony jest w podmiejskiej dzielnicy Hammersmith, w kwartale dość gęsto zabudowanym budynkami mieszkalnymi, na niewielkiej działce, która mieści jeszcze kolumbarium, jak się okazało prawdziwe sanktuarium polskiej obecności w Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej.
Piszę w Wielkiej Brytanii, choć akurat Józef Mackiewicz i Barbara Toporska swe emigracyjne życie związali z Monachium. Czytanie książek Mackiewicza zawdzięczam Stefanowi Kisielewskiemu i jego "Dziennikom", w których napisał wiele przykrych słów na temat Mackiewicza i jego postawy ideowej po wojnie, ale te przykre słowa przysłaniały moim zdaniem fascynację tą mackiewiczowską konsekwencją bycia antykomunistą oraz poziomem pisarstwa. Barbarę Toporską, jako pisarkę odkryłem całkiem niedawno przy okazji lektury świetnej powieści osnutej wokół historii warszawskiej służącej Sabiny, pod tytułem "Spójrz wstecz, Ajonie". Zdążyłem również sięgnąć po równie świetne "Siostry" i prawdę mówiąc myślę, że dorównywała swym pisarstwem mężowi, jeśli w pewnych aspektach go nie przewyższała. Podobny zmysł budowania ciekawej powieści, ale z dodatkiem świetnych, całkiem nieoczywistych obserwacji psychologicznych. Czytając te książki nie miałem też tego poczucia przetaczającej się wielkiej historii w tle. Gdy w kolumbarium znalazłem w końcu miejsca z napisami poświęconymi Józefowi i Barbarze, z adnotacją, że ich prochy mogą być przeniesione tylko do Wilna na Rossę, poczułem że doszła symbolicznego kresu moja wędrówka przez pisarstwo Józefa Mackiewicza, miejsce gdzie tworzył w Monachium, do miejsca spoczynku. Czy prochy małżonków zostaną złożone kiedyś w Wilnie? Wydaje się to dziś nierealne i nie wiem czy potrzebne, ale kto wie, jak potoczy się historia?
Pisząc, że londyńskie kolumbarium jest sanktuarium polskiej obecności w Wielkiej Brytanii po wojnie, podam tu nazwiska tych, którym na pamiątkę zapisano miejsce pochodzenia.
Ludmiła Teresa Arciszewska z domu Szandrowska, Warszawa,
Stanisław Arciszewski, Suwałki,
Stefan Benedykt, Lwów,
Tadeusz Bernakiewicz, Lwów,
Jerzy Birch-Brzeziński, Sosnowiec,
Zygmunt de Zimblice Bogusz, Lwów,
Kazimierz Branicki, Lwów,
Jadwiga Brzezicka z domu Drwęska, Lwów,
Bronisław Brzezicki, Lwów,
Marian Brzezicki, Lwów,
Stanisława Budzyńska, Warszawa,
Wiktoria Bukowiecka primo voto Wajdowicz, Krasiczyn,
Ignacy Bukowiecki, Stanisławów,
Wanda Chmielewska, Lwów,
Halina Choynacka, Warszawa,
Stanisław F. Choynacki, Gniezno,
Andrzej Maria Czyżowski, Nowy Sącz,
Bernard Dąbrowski, Wrocki,
Anna Demby z domu Świtalska, Tarnobrzeg,
Barbara Demianiuk z domu Maruszewska, Sadowne
Konstanty Dłużniewski, Lublin,
Maria Dobrzańska-Dobson, Warszawa,
Antoni Władysław Dobrzański-Dobson, Lwów,
Władysława Dunin-Majewska z domu Podłowska, Złoczów,
Wojciech Falkowski, Lohwinowicze,
Grzegorz Filipowicz, Kuty,
Władysław Fusek-Forosiewicz, Kańczuga,
Alicja Irena Gebethner, Warszawa,
Wacław Gilewicz, Rylsk,
Aleksander Sasza Głowacki, Gruzja,
Antoni Głowacki, Tyflis,
Wiktoria Godlewska, Łuniniec,
Zbyszek Grablewski, Postawy,
Jan Stanisław Alfred Gurawski, Kraków,
Leon Hrynkiewicz, Petersburg,
Stanisław Witold Jacuński, Warszawa,
Abu Bekir Jakubowski, Wilno,
Marek Jakubowski, Jeżówka,
Nina T. Jakubowski z domu Kosiba,Warszawa,
Stefania Rozalia Jancewicz, Kosów Huculski,
Piotr Jaskulski, Oksa,
Czesław Kamiński, Nowogródek,
Władysław Kański, Kraków,
Tadeusz Adam Kasprzycki, Warszawa,
Tadeusz Józef Kasprzycki, Warszawa,
Zbigniew Henryk Kintzl, Lwów,
Leon Kiryelejza, Jarosław,
Janina Bożena Konopka-Nowina, Lwów,
Janina Kosarska, Wilno,
Ryszard Kosarski, Warszawa,
Danuta Maria Kostusiak, Golub-Dobrzyń,
Bogdan Zdzisław Koszałka, Kłodzko,
Konstanty Kozioł, Mała Użanka,
Maria Królowa, Stryj,
Jarosław Kubisz, Bielsko-Biała,
Maria Kukulska z domu Gryglik, Strzemieszyce,
Aleksandra Kulczycka z domu Lichtarowicz, Wilno,
Irena Helena Lang z domu Lipanowicz, Lwów,
Henryk de Lapierre, Lwów,
Maria Laurecka z domu Patkowska, Kołomyja,
Maria Leśniakowa, Kaukaz,
Elżbieta Lewandowska z domu Wyroślak, Piaski,
Wojciech Ignacy Lewandowski, Płock,
Janina Lewicka z domu Michorecka, Warszawa,
Romuald Rudolf Lewicki, Kosów,
Halina Stanisława Ludecke z domu Gajewska, Warszawa,
Kazimierz Ludecke, Warszawa,
Wanda Maria Łozińska z domu Drażniowska, Stanisławów,
Maria Łukaszewicz z domu Olejnik, Tumin,
Alfons Jan Marcinkiewicz, Ryga,
Stefan Maresch, Brzeżany,
Henryka Marzec, Błażowa Dolna,
Tomasz Mazurek, Chełm,
Eugenia Michorecka z domu Wojciechowska, Kołomyja,
Wacław Milewski, Augustów,
Zofia Barbara Miłkowska z domu Konwerska, Grodno,
Maria Mińkowska Wernik, Smoleńsk,
Emilia Mitchell z domu Wucyn, Warszawa,
Mieczysław Ryszard Młotek, Lwów,
Marian Morozowicz, Trembowla,
Janina Maria Moszoro z domu Zadurska, Lida,
Eleonora Jadwiga Moyseowicz z domu Szyłeyko, Wilno,
Zbigniew Mieczysław Moyseowicz, Lwów,
Celina Odrowąż-Pieniążek, Krasna,
Stanisław Odrowąż-Pieniążek, Meducha,
Antoni Olszewski, Tuczna,
Stanisław Oppeln-Bronikowski, Stanisławów,
Jan Stanisław Pachura, Bielawa,
Jadwiga Natalia Pająk, Popowo Borowe,
Maria Pelczar z domu Chwalej, Sanok,
Celina Piskorz z domu Kiesell, Stryj,
Karol Przednowek, Lwów,
Stefania Przednowek, Gródek,
Janina Barbara Pućkowska z domu Hawran, Brody,
Róża Wanda Puzyna z d. Trębicka, Stryhów,
Tadeusz K. Rajewski, Wadowice,
Zofia Adolfina Reder, Lwów,
Norbert Reiser, Lwów,
Eleonora Rencka (Kotwicz-Lenkiewicz), Zelw,
Zofia Weronika Repa z domu Stepek, Maczkowce,
Janina Rybińska, Milanowicze,
Zygmunt Rybiński, Pruszcz,
Wincenty Sańczuk, Łuniniec,
Irena Sawka, Strubnica,
Michał Sawka, Lwów,
Maria Sienkiewicz, Kalisz,
Włodzimierz Ludwik Sienkiewicz, Kołomyja,
Ryszard Edgar Silinicz, Wilno,
Alina Siomkajło, Grodysłowice,
Tadeusz Ludwik Smyczyński, Czerniowce,
Jolanta Sołtysik z domu Sęczkowska, Włocławek,
Teresa Maria Somkowicz z domu Świdrygiełło, Lwów,
Henryk Stanisławski, Ostrów,
Jan Suchcitz, Lwów,
Teresa Maria Suchcitz z domu Skinder, Warszawa,
Antoni Szczesnowicz, Wilno,
Zygmunt Szkopiak, Morzewiec,
Wanda Ludmiła Szkuta z domu Kostyniak, Zbaraż,
Antoni Szlarzyński, Mińsk Mazowiecki,
Kazimiera Szot, Wilno,
Jerzy Henryk Szwajk, Warszawa,
Gustaw Ślepokóra, Rawa Ruska,
Kazimierz Trochanowski, Warszawa,
Alina Ulli Kowalski z domu Komorowska, Warszawa,
Teodor Urbanowicz, Wilno,
Zofia Anna Urbanowicz z domu Hodała, Warszawa,
Zygmunt Józef Wajdowicz, Szczucin,
Józefa Wajman, Inowłódź,
Anna Walęcka, Warszawa,
Danuta Maria Wasilewska, Wilno,
Józef Wassermann, Lwów,
Jadwiga Wasylewicz, Przemyśl,
Romuald Wernik, Zdołbunów,
Halina Wirt z domu Wernik, Zdołbunów,
Włodzimierz Wirt, Drohobycz,
Stefania Zaleska z domu Bassis, Warszawa,
Włodzimierz Zaleski, Charków,
Zygmunt Zawadowski, Lwów,
Walentyna Zawadzka z domu Rymski-Korsakow, Moskwa,
Wiktoria Zimnoch z domu Czeremszyńska, Lwów,
Mirosław Maciej Zwiernik, Kraśnik Lubelski,
Mieczysław Źwiernik, Komarów.