Klepacze w czasie II wojny światowej

Działalność na rzecz dokumentowania, badania i ścigania zbrodni popełnionych w okresie okupacji niemieckiej na ziemiach polskich zyskała trwałą formę instytucjonalną już 29 marca 1945 r., gdy na podstawie uchwały Krajowej Rady Narodowej została powołana do życia Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (początkowo jako instytucja funkcjonująca przy Prezydium KRN).

Dekret KRN o utworzeniu Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce został ogłoszony 10 listopada 1945 r. Na jego mocy GKBZNwP zyskała uprawnienia do prowadzenia dochodzeń sądowych. W dekrecie tym został określony główny cel funkcjonowania GKBZN, którym było zbieranie i badanie materiałów dotyczących zbrodni niemieckich z lat 1939–1945 oraz publikowanie w kraju i za granicą wyników tych badań, jak również przekazywanie materiałów instytucjom zagranicznym o podobnym profilu działalności.

Zaczeły powstawać okręgowe komisje, których zadaniem było badanie zbrodni nazistowskich na poziomie lokalnym

Lata 1950–1964 to czas zdecydowanego zahamowania prac GKBZHwP. W tym okresie instytucja ta, pozbawiona oddziałów okręgowych, skupiała się w dużej mierze na pracach dokumentacyjnych i badawczych oraz wydawniczych.

Pierwszym krokiem do większej aktywności była podjęta 9 grudnia 1963 r. na posiedzeniu plenum GKBZHwP decyzja o ponownym podjęciu przerwanych prac. Na reaktywację działania komisji miały wpływ trzy główne czynniki:

- tocząca się w połowie lat sześćdziesiątych w RFN debata dotycząca przedawnienia ścigania zbrodni hitlerowskich w tym kraju. 

- proces członków załogi KL Auschwitz, prowadzony we Frankfurcie nad Menem w latach 1963–1965 i związana z tym pomoc prawna udzielona ze strony GKBZHwP przedstawicielom zachodnioniemieckiego wymiaru sprawiedliwości, a także mająca na celu zapoznanie się z polskimi zasobami archiwalnymi wizyta przedstawicieli Centrali Ścigania Zbrodni Nazistowskich w Ludwigsburgu ze stycznia 1965 r.

- wyodrębnienie się w łonie PZPR i szybki wzrost znaczenia skupionej wokół ministra spraw wewnętrznych Mieczysława Moczara grupy „partyzantów”. Członkowie tej grupy rekrutowali się w dużej mierze spośród pracowników resortów siłowych oraz działaczy partyjnych niższego szczebla. Sama nazwa tej nieformalnej grupy wywodziła się z wojennych doświadczeń wielu jej członków, walczących w czasie II wojny światowej w szeregach Armii Ludowej. Światopogląd „partyzantów” był oparty na nacjonalizmie wyrażanym za pomocą języka komunistycznej doktryny. Moczar przy różnych okazjach podkreślał kwestie neofaszyzmu i rewizjonizmu w RFN, wskazując tym samym na rzekome zagrożenie zachodnioniemieckie.

Moczar wykazywał szczególne zainteresowanie działalnością GKBZHwP oraz funkcjonowaniem jej archiwum. Przywódca „partyzantów” na przełomie 1964 i 1965 r. proponował członkom Komitetu Centralnego PZPR wzmocnienie personalne składu GKBZHwP oraz reorganizację jej archiwum. Moczar miał również krytykować dotychczasową działalność GKBZHwP oraz jej dyrektora Janusza Gumkowskiego. Ostatecznie zmiana na stanowisku dyrektora nastąpiła w czasie posiedzenia prezydium GKBZHwP 15 maja 1965 r. W jego trakcie przyjęto rezygnację Gumkowskiego, który oficjalnie „z przyczyn zdrowotnych” zdecydował się opuścić stanowisko. Nowym dyrektorem został dyrektor Zarządu Głównego Polskiego Związku Zachodniego, Czesław Pilichowski.

Szybko też okazało się, że nowy dyrektor GKBZHwP zaakceptował silną pozycję Moczara i jego grupy, a kierując swą instytucją, akceptował narzucony przez partię wymóg prowadzenia badań naukowych zgodnie z programem uprzednio zaakceptowanym przez władze, czego przejawem było m.in. spychanie na dalszy plan martyrologii ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej.

Podstawę prawną określającą ramy organizacyjne, strukturę i sposób funkcjonowania Okręgowych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich tworzył „Tymczasowy Regulamin Okręgowych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”, zatwierdzony przez ministra sprawiedliwości Stanisława Walczaka 1 września 1965 r. Na jego podstawie wszystkie reaktywowane komisje miały funkcjonować jako organy społeczne na terenie danego województwa. Działalność komisji miała służyć przede wszystkim realizacji ciągle obowiązującego dekretu z 10 listopada 1945 r. Przewidywano, że członkami komisji powinny być osoby zainteresowane problematyką zbrodni wojennych, popełnionych w czasie II wojny światowej. „Tymczasowy Regulamin” określał także pożądany profil społeczny członków okręgowych komisji. Oprócz prawników, historyków oraz działaczy politycznych i społecznych w jej skład mieli wchodzić „sędziowie i prokuratorzy oraz funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej”, delegowani za zgodą ich zwierzchników.

W polskich archiwach zachowały się liczne kwestionariusze Okręgowych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Dwa z nich wytworzone przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku dotyczą zbrodni popełnionych na mieszkańcach wsi Klepacze.

Oba formularze sporządził 10 czerwca 1968 roku Romuald Szymański, sprawdzał je Konstanty Pawłow, a weryfikował Waldemar Monkiewicz. W pierwszym formularzu wymienione zostały osoby zeznające w sprawie zbrodni nazistowskich, w drugim formularzu ich nazwisk nie podano. Przyjmuję, że były to te same osoby: Stefan Bezubik, syn Józefa z Klepacz, Michał Romańczuk zamieszkały przy ulicy Kolejowej w Klepaczach oraz Adam Wysocki.

Oto zeznania świadków podane w formularzu pierwszym:

"W miesiącu wrześniu 1943 roku został aresztowany przez Gestapo obywatel Bezubik Lucjan, syn Józefa, mieszkaniec wsi Klepacz. W miesiącu październiku tego roku zostali aresztowani pozostali dwaj mieszkańcy wsi Klepacz: Romańczuk Feliks, syn Michała (adnotacja: Tadeusz Romańczuk, ul. Kolejowa), Wysocki Antoni, syn Adama (adnotacja: Józef, syn Adama, ul. Kolejowa). Bezubikowi Lucjanowi udało się wkrótce po aresztowaniu uciec, zamieszkuje on w Klepaczach przy ulicy Wodociągowej. Obywatele Romańczuk Feliks i Wysocki Antoni zostali rozstrzelani - bliższych okoliczności nie znamy.

W roku 1943 Niemcy rozstrzelali w Klepaczach dwóch mieszkańców tejże wsi - Polaków komunistów:

Turczewskiego Franciszka, Kołodkę Józefa (adnotacja: zamieszkali w Klepaczach ul. Polna, przy drugim zapisano: żona w Klepaczach).

W tym samym roku w Klepaczach zostali aresztowani następni mieszkańcy wsi Klepacze, Polacy: Cimoszuk Kazimierz, Łozowski Aleksander, syn Kazimierza, Turowski Józef, syn Stanisława. (Nazwisko Cimoszuk Kazimerz zostało podkreślone, z boku trzech nazwisk zapisano długopisem: ZSRR).

Podejrzani byli za wrogie stosunki do okupanta. Zostali rozstrzelani na innym terenie, losy ich po aresztowaniu nie są znane."

W formularzu drugim zostały wymienione osoby, które zostały zesłane na roboty przymusowe:

W latach 1942-1943 ze wsi Klepacze zostali wywiezieni na roboty przymusowe do III Rzeszy następujący obywatele:

1. Walentyna Bezubik, po mężu Sobocińska, córka Władysława.

2. Anna Bezubik, po mężu Cimoszuk, córka Władysława.

3. Henryka Danieluk, po mężu Bezubik, córka Michała.

4. Leokadia Bobrowska, po mężu Topolewicz, córka Wiktora.

5. Eugeniusz Topolewicz, syn Kazimierza.

6. Antoni Romańczuk.

7. Helena Bobrowska, po mężu Kluczyk, córka Wiktora.

8. Czesława Kluczyk, po mężu Sienkiewicz, córka Antoniego.

9. Alina Sadowska, po mężu Kendyś, córka Rocha.

10. Czesława Błażejewska, po mężu Wysocka, córka Władysława.

11. Irena Chaniewska, po mężu Rydzewska, córka Piotra.

12. Leokadia Chaniewska, po mężu Adamska, córka Piotra.

13. Lucyna Fiłończuk, po mężu Maliszewska, córka Stefana.

14. Sabina Kraszewska, po mężu Pańkowska, córka Konstantego.

15. Maria Piechowska.

16. Józef Wysocki, syn Adama.

17. Eugenia Wendołowicz, córka Józefa, nie wróciła.

18. Stanisława Turowska, córka Antoniego.

19. Eugenia Turowska, po mężu Wąsowicz, córka Antoniego.

20. Julia Sadowska, córka Rocha.

21. Helena Danieluk, po mężu Horodeńska, córka Stefana.

22. Leonarda Oleksicka, córka Kazimierza.

23. Lucyna Łupińska, po mężu Lenart, córka Andrzeja.

24. Henryka Baszeń, córka Mateusza.

25. Weronika Baszeń, córka Mateusza.

26. Maria Baszeń, po mężu Kochańska, córka Aleksandra.

27. Eugenia Oleksicka, nie wróciła.

28. Lucyna Zalewska, po mężu Baranowska.

29. Janina Fiłończuk, po mężu Klim.

30. Helena Romańczuk, córka Michała.

31. Władysława Bołtruczyk, po mężu Klim.

32. Zofia Fiłończuk, córka Stefana.

33. Walentyna Fiłończuk, córka Jana.

34. Jadwiga Baszeń, po mężu Nowakowska, córka Władysława.

35. Bronisław Rydzewski, syn Aleksandra.

36. Eugeniusz Rydzewski, syn Aleksandra.

37. Hilary Kiercel, syn Juliana.

38. Walentyna Kendyś, po mężu Romańczuk.

39. Helena Maliszewska, córka Stanisława.

40. Helena Topolewicz, po mężu Kondzior.

41. Antonina Ozorowska, po mężu Graberek.

42. Adam Zaniewski, syn Adama.

43. Pelagia Klejzik, córka Stefana.

44. Helena Błażejewska.

45. Józef Opacki, syn Stefana.

46. Zofia Opacka, żona Józefa.

47. Józef Sadowski, syn Rocha.

Mieszkańcy Klepacz według dokumentów policyjnych z 1910 roku

30 września 1910 roku policja powiatu białostockiego sporządziła listę mieszkańców wsi położonych wzdłuż kolei żelaznej z Petersburga do Warszawy, mieszkających w odległości nie większej niż 100 sążni od kolei. Wśród miejscowości objętych spisem znalazła się wieś Klepacze. Wydaje się, że spis obejmuje mieszkańców całej wsi lub przynajmniej jej zdecydowaną większość. Spisane są całe rodziny, co w przeciwieństwie do wielu innych dokumentów z Klepacz z okresu XIX i XX wieku, stanowi o dużej wartości tej listy do celów genealogicznych. Sformułowania "zamieszkały/a w Klepaczach od urodzenia" nie należy traktować dosłownie. Moim zdaniem oznacza to, iż dana rodzina wpisana była na listę miejscowej ludności stałej.

Oto osoby i rodziny, jakie znalazły się na liście:

1. Antoni Wyszyński, syn Bolesława, mieszczanin z Kleszczel w powiecie bielskim, 38 lat, zamieszkały w Klepaczach od roku,  kowal. Oprócz niego w skład rodziny wchodzili żona Stefania, 27 lat, dzieci, Janina, 6 lat, Eugeniusz - 1,5 roku, ojciec Bolesław Wyszyński, syn Michała - 96 lat, Franciszek Iwanow - czeladnik ze wsi Hołówki w gminie Juchnowiec, 16 lat. Rodzina ta została wykreślona z listy z dopiskiem informującym o wyjeździe do Królestwa Polskiego.

2. Wojciech Daniluk, syn Józefa, 72 lata, rolnik, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia. Wraz z nim mieszkali zięć Jan Wołejko, syn Jana, 47 lat, żona Jana, Maria, 40 lat, dzieci, Stanisława, 16 lat, Józef, 13 lat, Bronisław, 10 lat, Kazimierz, 7 lat, Stefan, 5 lat, Feliks, 1 rok.

3. Izabella Fiedorczuk, 32 lata, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia. Dzieci, Paulina, 11 lat, wykreślona z dopiskiem "zmarła", Maria, 10 lat, Janina, 8 lat.

4. Jan Bajkowski, syn Dominika, 33 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia. Żona Maria, 24 lata, córka Zofia, 3 lata, matka Maria Bajkowska, 60 lat.

5. Wincenty Bajkowski, syn Jana, 61 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 51 lat, dzieci Jan, 27 lat, wykreślony z dopiskiem "opuścił wieś", Józef, 26 lat, wykreślony z dopiskiem "opuścił wieś", Bronisław, 16 lat.

6. Jan Witkowski, syn Hilarego, 77 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Marcela, 77 lat, dzieci, Józef, 38 lat, żona Józefa, Teofila, 28 lat, dzieci Józefa i Teofili, Stanisław, 6 lat, Stefania, 4 lata.

7. Jan Witkowski, syn Jana, 40 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 38 lat, dzieci, Bronisław, 17 lat, Adela, 18 lat, Emilia, 11 lat, Anna, 6 lat, Janina, 4 lata, Edward, 1 rok.

8. Aleksander Pańkowski, syn Andrzeja, 28 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, bracia, Jan, 25 lat, Julian, 20 lat, matka, Franciszka, 60 lat.

9. Maciej Pańkowski, syn Macieja, 57 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 56 lat, dzieci, Leon, 32 lata, Kazimierz, 28 lat, Bolesław, 20 lat, Stanisław, 16 lat, żona Leona, Anna, 30 lat, dzieci, Janina, 10 lat, Maria, 9 lat, Mieczysław, 7 lat, Antoni, 5 lat, Kazimierz, 4 lata, Leokadia, 3 lata.

10. Józef Jakubowski, syn Jana, 44 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 29 lat, dzieci, Leonard, 16 lat, Michał, 10 lat, Jadwiga, 7 lat, Stefania, pół roku.

11. Wincenty Turowski, syn Jana, 55 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 55 lat, dzieci, Józef, 27 lat, Maria, 16 lat, Bronisław, 12 lat, Piotr, 8 lat, żona Józefa, Maria, 20 lat, ich córka, Zofia, 1 rok.

12. Józef Pańkowski, syn Macieja, 70 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Julia, 60 lat, wnuk Konstanty, 18 lat.

13. Salomea Turowska, córka Antoniego, 50 lat, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Antoni, 18 lat, Bronisław, 13 lat, Anna, 10 lat, Piotr, 8 lat.

14. Franciszek Wysocki, syn Franciszka, 73 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, syn Karol, 30 lat, jego żona Zofia, 28 lat, córka Anna, 7 lat.

15a. Wincenty Opacki, syn Jana, 38 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 37 lat, dzieci, Bronisław, 9 lat, Antoni, 7 lat, Józef, 1 rok.

15b. Stefan Opacki, syn Jana, 40 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Katarzyna, 36 lat, dzieci, Aleksander, 13 lat, Wacław, 11 lat, Maria, 8 lat, Eugenia, 2 lata.

16. Konstanty Rajewski, syn Józefa, 38 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Zofia, 30 lat, dzieci, Antonina, 12 lat, Stefania, 5 lat, Julian, 4 lata, Antoni, 3 lata.

17. Stanisław Rajewski, syn Józefa, 46 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Michalina, 45 lat, dzieci Maria, 20 lat, Kazimiera, 11 lat, matka Maria Rajewska, 80 lat.

18. Jan Daniluk, syn Józefa, 60 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Michał 26 lat, Jadwiga, 30 lat, Paulina, 18 lat, Stefan, 17 lat, syn Jadwigi, Jan, 10 lat, żona Jana Daniluka, Rozalia, 60 lat.

19. Józef Daniluk, syn Wincentego, 80 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 60 lat, żona syna, Józefa, wdowa, 45 lat, jej dzieci, Józef, 11 lat, Maria, 15 lat, Paulina, 12 lat, Franciszka, 10 lat.

20. Józef Maliszewski, syn Wincentego, 20 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Feliksa, 30 lat, dzieci, Maria, 7 lat, Stefania, 6 lat, Eugenia, 4 lata, Józef, pół roku, brat Stefan, syn Michała, 21 lat, przy jego nazwisku widnieje dopisek "służy na wojnie".

21. Maciej Maliszewski, syn Wincentego, 25 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Stanisława, 20 lat, matka Katarzyna, 45 lat.

22. Paweł Kluczyk, syn Pawła, 62 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 55 lat, dzieci, Paweł, 33 lata, Antoni, 26 lat, Jan, 12 lat, Stefania, 20 lat, Paulina, 17 lat, wnuk Józef, 6 lat.

23. Klemens Kiercel, syn Jana, 45 lat, od urodzenia zamieszkały w Klepaczach, żona Bronisława, 35 lat, dzieci, Julian, 18 lat, Klemens, 15 lat, Józef, 8 lat, Stanisław, 1 rok, Bronisław, 12 lat, Zofia, 5 lat, ojciec Jan, syn Jana, 80 lat, matka matki, 70 lat, ich córka Antonina, 26 lat.

24. Teofila Bobrowska, wdowa, 46 lat, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Wiktor, 21 lat, Michał, 15 lat, Antoni, 13 lat, Maria, 10 lat.

25. Kazimierz Malinowski, syn Józefa, 37 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 27 lat, dzieci, Kazimiera, 10 lat, Stanisław, 8 lat, Józef, 6 lat, Kazimierz, 3 lata.

26. Zygmunt Timonczuk, syn Franciszka, 34 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Michalina, 25 lat, dzieci, Maria, 10 lat, Józef, 8 lat, Jan, 6 lat, Eugenia, 4 lata, Stefania, 1 rok.

27. Michał Koszewski, syn Pawła, 29 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Joanna, 23 lata, dzieci, Aleksander, 4 lata, Feliksa, 2 lata, siostra Anna, 30 lat, matka Maria, 70 lat.

28. Wincenty Baszeń, syn Macieja, 58 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia (adnotacja o śmierci Wincentego), żona Emilia, 47 lat, dzieci, Jan, 26 lat (adnotacja o pobycie Jana w więzieniu za kradzież przez 6 miesięcy), Paulina, 14 lat, Julia, 11 lat, Maria, 10 lat (adnotacja o śmierci w roku 1911), Janina, 7 lat.

29. Franciszek Baszeń, syn Macieja, 50 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 43 lata, dzieci, Władysław, 19 lat, Bolesław, 17 lat, Zofia, 12 lat, Stanisław, 7 lat.

30. Michał Baszeń, syn Macieja, 55 lat (adnotacja o procesie sądowym za kradzież w roku 1908), zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 48 lat, dzieci, Antonina, 19 lat, Aleksander, 17 lat, Stanisław, 13 lat, Maria, 6 lat.

31. Ignacy Rajewski, syn Jana, 72 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 55 lat, dzieci, Franciszek, 30 lat, Antoni, 32 lata, Izabela, 22 lata, Zofia, 18 lat, Paulina, 14 lat.

32. Wincenty Tupalski, syn Franciszka, 70 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anastazja, 50 lat, syn Józef, 34 lata, jego żona Maria, 25 lat, dzieci, Józef, 3 lata (adnotacja o śmierci w 1912 roku), Genowefa, 6 lat.

Kolejne rodziny, jak wskazuje zapisek, mieszkały już za rzeczką.

33. Dominik Ostrowski, syn Antoniego, 45 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anastazja, 50 lat, córka Stefania Bielakowa, 30 lat, która mieszkała w gościnie u swych rodziców, jej dzieci, Walenty, 3 lata, Antonina, 1 rok.

34. Roman Demianiuk, syn Józefa, 34 lata, przybył do Klepacz ze wsi Mieszuki w gminie Rajsk, żona Michalina, 28 lat, dzieci, Jan, 5 lat, Antoni, 3 lata, Bronisław, 1 miesiąc, brat żony, Józef Bielecki, syn Macieja ze wsi Hołówki w gminie Juchnowiec (adnotacja o zamieszkaniu w Starosielcach).

35. Franciszek Zdanowicz, syn Jana, 48 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Salomea, 45 lat, dzieci, Zofia, 17 lat, Antonina, 15 lat, Stefania, 13 lat, Emilia, 8 lat, Julian, 7 lat, Edward, 5 lat, Franciszek, 3 lata, Stefan, 1 rok.

36. Michał Rajewski, syn Ignacego, 45 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Antonina, 30 lat, dzieci, Maria, 14 lat, Michał, 12 lat, Antoni, 10 lat, Eugenia, 5 lat, Regina, 4 lata.

37. Izabela Maliszewska, córka Macieja, wdowa, 42 lata, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Michał, 16 lat, Stanisława, 14 lat, Antonina, 12 lat, Zofia, 9 lat, Antonina, 6 lat.

38. Kazimierz Rajewski, syn Macieja, 34 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 28 lat, dzieci, Aleksandra, 9 lat, Stepanida, 6 lat, Michał, 3 lata (informacja o zgonie w 1911 roku).

39. Józef Bołtruczyk, syn Józefa, 60 lat, pochodził z Kruszewa w gminie Choroszcz, żona Katarzyna, 45 lat, dzieci, Stefan, 22 lata, Bronisława, 18 lat (adnotacja o zamążpójściu), Maria, 12 lat, Konstanty, 9 lat, Konstancja, 9 lat, Kazimierz, 3 lata.

40. Jacenty Bierdrzycki, syn Tomasza, 45 lat, przybył ze wsi Ploski w powiecie bielskim, żona Anna, 40 lat, Jan, 20 lat, Aleksander, 18 lat, Bronisław, 12 lat, Leokadia, 10 lat, Józef, 7 lat, Maria, 5 lat, Stefania, 1 rok.

41. Wincenty Żmojda, syn Marcina, 45 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Konstancja, 27 lat, dzieci, Maria, 5 lat, Kazimierz, 4 lata (adnotacja o zgonie w 1911 roku), matka żony Franciszka Jakubowska, 65 lat.

42. Maciej Wysocki, syn Franciszka, 66 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Marcela, 60 lat, dzieci, Piotr, 36 lat, żona Stefania, 40 lat, dzieci, Eugenia, 4 lata, Józef, 1 rok, syn Franciszek, 45 lat, córka Jadwiga Wacewicz, wdowa, 28 lat, jej dzieci, Antonina, 5 lat, Janina, 2 lata.

43. Katarzyna Mazurczuk, córka Macieja, 60 lat, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia.

44. Jan Pawłow, syn Wasyla, 75 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 65 lat, dzieci, Jan, 27 lat (adnotacja o statusie żołnierza rezerwy), Stefan, 21 lat (adnotacja o wojennej służbie).

45. Adam Fiłon, syn Dominika, 60 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Urszula, 60 lat.

46. Jan Kendyś, syn Jana, 74 lata (adnotacja o zgonie w roku 1911), żona Antonina, 64 lata.

47. Antoni Bezubik, syn Jakuba, 80 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 60 lat, syn Antoni, 40 lat, jego żona Paulina, 30 lat, dzieci, Julian, 11 lat, Albin, 2,5 roku (adnotacja o  zgonie w 1911 roku), Jan, 1 rok, drugi syn Józef, robotnik, 30 lat, Siergiej Zmiejko, syn Jana, 15 lat (adnotacja o powrocie do rodziny we wsi Szczyty).

48. Michał Kuczyński, syn Andrzeja, 61 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 45 lat, dzieci, Michalina, 6 lat, Zofia, 15 lat, Maria, 20 lat (adnotacja o zamążpójściu w 1911 roku), Józefa, 18 lat.

49. Wincenty Cimończuk, syn Jana, 60 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Marcela, 60 lat, dzieci, Jan, 19 lat, Konstanty, 16 lat.

50. Jan Wysocki, syn Szymona, 46 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Antonina, 34 lata, dzieci, Jan, 13 lat, Maria, 10 lat, Zofia, 5 lat, Józef, 3 lata.

51. Adam Wysocki, syn Szymona, 50 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Franciszka, 40 lat, dzieci, Bolesław, 20 lat (adnotacja o wyjeździe do Ameryki), Julian, 17 lat, Wacław, 15 lat, Anna, 12 lat, Stefania, 3 lata.

52. Jan Okurowski, syn Mikołaja, 33 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Konstancja, 28 lat, dzieci, Edward, 6 lat, Józef, 8 miesięcy, matka Katarzyna, 55 lat, jej syn Bolesław, 20 lat.

53. Franciszek Okurowski, syn Andrzeja, 36 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Józefa, 30 lat, dzieci, Antonina, 7 lat, Kazimierz, 5 lat, Albin, 1 rok, matka Franciszka, 60 lat.

54. Franciszek Wołos, syn Michała, 61 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Michalina, 50 lat, dzieci, Maria, 20 lat, Józefa, 17 lat, Franciszek, 15 lat, Paulina, 10 lat, Stanisław, 6 lat.

55. Adolf Turczewski, syn Adama, 53 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Franciszka, 56 lat, syn Franciszek, 15 lat.

56. Józef Kendyś, syn Franciszka, 45 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 41 lat, dzieci, Józef, 21 lat (adnotacja o wyjeździe do Ameryki w roku 1911), Władysław, 19 lat, Feliks, 17 lat, Leonarda, 13 lat, Franciszek, 11 lat, Jadwiga, 1 rok, ojciec Franciszek Kendyś, syn Antoniego, 70 lat, jego córka Stefania, 30 lat, Konstancja, 20 lat (adnotacja o zamążpójściu), Anna, 18 lat.

57. Józef Fiłończuk, syn Tomasza, 53 lata, od urodzenia zamieszkały w Klepaczach, żona Anna, 40 lat, dzieci, Stefan, 23 lata, Wiktoria, 17 lat, Maria, 11 lat, Władysław, 8 lat.

58. Maciej Klejzik, syn Andrzeja, 65 lat, zamieszkały od urodzenia w Klepaczach, żona Teofila, 55 lat, dzieci, Aleksandra, 24 lata, Michał, 14 lat, Stefan, 28 lat, żona Zofia, 25 lat, dzieci, Eugenia, 2 lata.

59. Franciszek Klejzik, syn Macieja, 43 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Antonina, 44 lata, Paulina, 11 lat, Kazimierz, 10 lat, Stanisław, 14 lat, Antonina, 11 lat, Bronisław, 7 lat, Kamila, 2 lata, matka Antonina, 67 lat, babcia Agnieszka Mikulska, 94 lata.

60. Konstanty Wysocki, syn Szymona, 67 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 30 lat, dzieci, Stanisław, 12 lat, Leon, 8 lat, Kazimierz, 2 lata, Jan, 7 lat.

61. Franciszek Baszeń, syn Franciszka, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 27 lat, dzieci, Stanisław, 8 lat, Jadwiga, 6 lat, Kazimierz, 2 lata, Albina, 1 rok.

62. Franciszek Baszeń, syn Macieja, 70 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Aniela, 56 lat, dzieci, Maciej, 30 lat, Stefan, 20 lat, Józef, 17 lat, żona Macieja, Kazimiera, 23 lata.

63. Wojciech Timoszuk, syn Jana, 70 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Antoni, 23 lata, Józef, 12 lat.

64. Stanisław Łupieński, syn Macieja, 32 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona, Emilia, 30 lat, dzieci, Stanisław, 10 lat, Antoni, 4 lata.

65. Kajetan Bołtruczuk, syn Jana, 50 lat (adnotacja: stróż warsztatu D. Łupińskiego w Starosielcach), zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Emilia, 44 lata, dzieci, Antoni, 14 lat, Bronisław, 12 lat, Paulina, 7 lat.

66. Andrzej Łupieński, syn Macieja, 27 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Emilia, 23 lata, dzieci, Józef, 2 lata, brat Andrzeja, Zygmunt, 21 lat, matka Ewa, 50 lat.

67. Seweryn Gogol, syn Jana, 25 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Józefa, 23 lata, dzieci, Maria, 4 lata, Antoni, 1 rok (adnotacja o zgonie dzieci w roku 1911).

68. Michał Okurowski, syn Kazimierza, 45 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Joanna, 46 lat, dzieci, Michał, 22 lata, Antoni, 16 lat, Wacław, 14 lat, Kazimiera, 12 lat, Józef, 10 lat, Janina, 7 lat.

69. Wojciech Oleksicki, syn Bartłomieja, 50 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Katarzyna, 49 lat, dzieci, Aleksander, 21 lat, Bronisław, 17 lat.

70. Ignacy Oleksicki, syn Bartłomieja, 40 lat, zamieszkały od urodzenia w Klepaczach, żona Teofila, 35 lat, dzieci, Kazimierz, 15 lat, Bronisław, 12 lat, Józef, 6 lat, Edward, 3 lata.

71. Józef Jaromiński, syn Andrzeja, 70 lat, zamieszkały od urodzenia w Klepaczach, żona Maria, 45 lat, dzieci, Franciszek, 31 lat, jego żona Aleksandra, 30 lat, ich dzieci, Bronisława, 7 lat, Bronisław, 3 lata, Stanisław, 2 lata, drugi syn, Antoni, 24 lata, żona Anna, 24 lata, dzieci, Maria, 1 rok, córka Józefa, Izabela, 22 lata (adnotacja o zamążpójściu w Ruszczanach w gminie Choroszcz).

72. Kazimierz Daniluk, syn Kazimierza, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Aleksandra, 28 lat, dzieci, Maria, 11 lat, Michał, 9 lat, Wiktoria, 7 lat, Julian, 5 lat, Stefania, 4 lata, Feliksa, 1 rok.

73. Jan Fiłończuk, syn Marcina, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 22 lata, dzieci, Józef, 1 1/2 roku, matka Anna, 60 lat, jej córka, Maria, 24 lata.

74. Marcin Fiłończuk, syn Marcina, 58 lat, zamieszkały od urodzenia w Klepaczach, żona Rozalia, 55 lat, dzieci, Józef, 30 lat, żona Wiktoria, 35 lat (adnotacja o zgonie w roku 1911), dzieci, Aleksander, 5 lat, Maria, 4 lata, synowie Marcina, Michał, 22 lata, Feliks, 14 lat, Bronisław, 17 lat.

75. Jan Ostrowski, syn Marcina, 56 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 53 lata, dzieci, Antoni, 17 lat.

76. Paweł Ostrowski, syn Marcina, 32 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 30 lat, dzieci, Antoni, 7 lat, Aleksander, 4 lata, Teofila, 2 lata, matka Paulina, 60 lat.

77. Jan Mucha, syn Ludwika, 35 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Kazimiera, 30 lat, dzieci, Antoni, 3 lata.

78. Jan Borsuk, syn Franciszka, 40 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 30 lat, dzieci, Karolina, 13 lat.

79. Józef Borsuk, syn Franciszka, 3o lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 24 lata, dzieci, Józef, 4 lata, Stanisław, 1 rok.

80. Józef Kendyś, syn Macieja, 32 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Ludwika, 30 lat, dzieci, Władysław, 7 lat, Zofia, 3 lata, matka, Anna, 60 lat.

81. Józef Kendyś, syn Jana, 80 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, syn Antoni, 38 lat, żona Antoniego, Aleksandra, 38 lat, ich dzieci, Antoni, 11 lat, Piotr, 7 lat, Stanisław, 3 lata.

82. Piotr Topolewicz, syn Jana, 48 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 50 lat, dzieci, Feliksa, 10 lat, Kazimierz, 12 lat.

83. Józef Mikulski, syn Jana, 35 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 30 lat, dzieci, Michał, 7 lat, Stanisław, 5 lat, Leokadia, 3 lata.

84. Maria Piechowska, córka Michała, 50 lat, wdowa, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Michał, 29 lat, Antoni, 14 lat (adnotacja: w Ameryce), Jan, 9 lat, Józefa, 19 lat, Maria, 15 lat, Anna, 6 lat.

85. Karol Piechowski, syn Karola, 53 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Paulina, 45 lat, dzieci, Emilia, 20 lat, Maria, 13 lat, Stanisław, 6 lat, Karolina, 9 lat, Anna, 3 lata, Adam, 20 lat, Stanisław, 12 lat.

86. Konstanty Piechowski, syn Karola, 39 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Zofia, 30 lat, dzieci, Julianna, 9 lat, Feliksa, 3 lata.

87. Franciszek Mikulski, syn Michała, 50 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 50 lat, dzieci, Bronisław, 15 lat, Stanisław, 12 lat.

88. Stefan Mikulski, syn Michała, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, matka Anna, 40 lat (prawdopodobnie błędny zapis, być może zaniżono wiek matki lub podano dane żony), siostry, Bronisława, 17 lat (adnotacja o zamążpójściu w Turczynie), Kazimiera, 12 lat, Antoni, 6 lat, Bronisław, 10 lat.

89. Karol Rydzewski, syn Karola, 57 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 57 lat, dzieci, Aleksander, 21 lat, Kazimierz, 35 lat, żona jego Maria, 28 lat, dzieci, Julian, 3 lata, Anna, 3 miesiące.

90. Andrzej Wysocki, syn Piotra, 60 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Antonina, 56 lat, dzieci, Michał, 27 lat, zamężna córka Maria Kryszel, 30 lat (adnotacja: mieszka w Białymstoku), jej mąż Józef Kryszel, syn Jana, 37 lat, ze wsi Kuriany (adnotacja: mieszka w Białymstoku).

91. Franciszek Fiłończuk, syn Szymona, 50 lat, zamieszkały od urodzenia w Klepaczach, żona Józefa, 50 lat, dzieci, Michał, 19 lat, Kazimierz, 13 lat, Stefania, 10 lat, matka Kazimiera, 70 lat.

92. Konstanty Romańczuk, syn Stefana, 38 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Joanna, 36 lat, dzieci, Maria, 2 lata.

93. Antoni Fiłończuk, syn Szymona, 43 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Michalina, 36 lat, dzieci, Kazimierz, 7 lat, Władysław, 3 lata, Paulina, 5 lat.

94. Piotr Wysocki, syn Piotra, 47 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Józefa, 40 lat, dzieci, Maria, 16 lat, Adam, 13 lat, Stanisław, 10 lat, Stefania, 8 lat, Teofila, 5 lat.

95. Rozalia Piechowska, córka Jana, 60 lat, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, wnuk Władysław, 10 lat, siostra Anna Bondar, 70 lat, drugi wnuk, Wacław, 17 lat.

96. Stanisław Mańkowski, syn Pawła, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 25 lat, dzieci Anna, 5 lat, Józef, 2 lata, Agnieszka Mańkowska, córka Jana, wdowa, 45 lat, dzieci, Maria, 20 lat, Julia, 17 lat (adnotacja: w Ameryce), brat Stanisława Mańkowskiego, Michał, 60 lat.

97. Jan Mańkowski, syn Jana, 39 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Elżbieta, 30 lat, dzieci, Franciszek, 9 lat, Maria, 7 lat, Wacław, 5 lat.

98. Kazimierz Słomiński, 52 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 30 lat, dzieci, Józefa, 14 lat, Aleksandra, 12 lat, Aleksander, 8 lat, matka żony, Ewa, 68 lat (adnotacja o zgonie w roku 1911).

99. Bartłomiej Fiłończuk, syn Bartłomieja, 48 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 40 lat, dzieci, Feliksa, 6 lat, Bronisława, 22 lata.

100. Franciszek Łazowski, syn Jana, 54 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Elżbieta, 42 lata, dzieci, Maria, 18 lat, Ludwik, 14 lat, Józef, 8 lat, Stefan, 6 lat, Kazimierz, 3 lata, ojciec Jan, 88 lat.

101. Kazimierz Łazowski, syn Jerzego, 55 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Paulina, 40 lat, dzieci, Aleksander, 17 lat, Maria, 11 lat.

102. Antoni Łazowski, syn Jerzego, 60 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Anna, 50 lat, dzieci, Bolesław, 25 lat, Konstanty, 30 lat, jego żona Józefa, 25 lat, dzieci, Józef, 6 lat, Feliksa, 4 lata.

103. Wincenty Łazowski, syn Franciszka, 50 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 50 lat, zięć Józef Baszeń, syn Michała, 27 lat, jego żona Emilia, 25 lat, dzieci, Stefan, 2 lata, Julia, 1 rok, matka Salomea Łozowska, 60 lat.

104. Stefan Łazowski, syn Wawrzyńca, 36 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 40 lat, dzieci, Aleksander, 6 lat, Felina, 4 lata.

105. Konstanty Łozowski, syn Wawrzyńca, 40 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Teofila, 40 lat, dzieci, Karolina, 12 lat, Kazimierz, 10 lat, Stanisław, 6 lat, Michalina, 4 lata.

106. Stefan Tupalski, syn Marcina, 43 lata, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Michalina, 38 lat, dzieci, Aleksander, 17 lat, Kazimiera, 15 lat, Stefania, 10 lat, Stanisława, 8 lat, Janina, 4 lata.

107. Kazimierz Tupalski, syn Marcina, 35 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Karolina, 30 lat.

108. Konstanty Tupalski, syn Bartłomieja, 36 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Józefa, 30 lat, dzieci, Franciszek, 9 lat, Maria, 6 lat, Leonia, 1 rok, matka Maria, 70 lat.

109. Michalina Tupalska, zamieszkała w Klepaczach od urodzenia, dzieci, Aleksander, 21 lat, Szymon, 18 lat, Antonina, 16 lat (adnotacje: na wojennej służbie, wyszła za mąż), Józef, 15 lat, Paulina, 12 lat, Władysław, 9 lat.

110. Wincenty Ozorowski, syn Michała, 30 lat, zamieszkały w Klepaczach od urodzenia, żona Maria, 30 lat, dzieci, Maria, 10 lat, Paulina, 8 lat, Anna, 6 lat, Emilia, 4 lata, Antonina, 1 rok, ojciec żony, Antoni Baszeń, syn Macieja, 58 lat, jego żona, Maria, 70 lat.

Epidemia cholery w Klepaczach w roku 1831

W latach 1830-1831 nawiedziła ziemie polskie cholera, która dotarła ze wschodu. Rosyjski minister spraw zewnętrznych, Zakrzewski wydał 14 września 1830 roku instrukcje postępowania, jednocześnie przyznając, że rosyjska służba medyczna nie jest przygotowana do walki z tą epidemią. Do wykonania instrukcji powołane zostały komitety w miastach gubernialnych i powiatach, które składały się z członków administracji cywilnej, policji i wojska.

Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał komitet białostocki. Pierwsze przypadki cholery pojawiły się w powiecie białostockim w roku 1831.

Białostocki Powiatowy Komitet dla Przedsięwzięcia Środków Zapobiegawczych Rozprzestrzenianiu się Choroby Cholery wydał 11 kwietnia 1831 roku zalecenia dla mieszkańców powiatu.

Zabroniono gromadzenia się w szkołach, przyszkółkach i domach modlitwy Żydom. Komendy wojskowe dostały nakaz przeniesienia na wolne powietrze lub do miejskich stodół. Uczniowie pozamiejscy mieli zostać zwolnieni do domów. Mieszkania w których pojawiła się cholera miały zostać otoczone wartownikami. Zabroniono wałęsania się po ulicach. Miejscowa policja dostała nakaz kontroli czystości placów, zaułków, ulic i domów. Wszelkie domy, w których przebywali chorzy należało przemyć chloryną.

Dla osób chorych lub mogących zachorować wydzielono oddzielne domy zwane lazaretami. I tak dla chrześcijan przeznaczono domy ze stodołami na Bażantarni należące do hrabiego ze Stażewskich Osetti. Dla Żydów przeznaczono pobudowany za ulicą Suraską dom, mogący pomieścić 20 osób.

W archiwum białostockim zachowały się dokumenty miejscowego komitetu, a wśród nich raporty, które kończą się w sierpniu 1831 roku oraz zestawienia zbiorcze osób zmarłych.

Wśród raportów pojawiają się także informacje ze wsi Klepacze.

23 kwietnia 1831 roku Białostocki Sąd Ziemski przesłał do powiatowego komitetu w Białymstoku raport, w którym informował, że właściciel folwarku Klepacze, Rutkowski, doniósł raportem z dnia 23 kwietnia o tym, że 17 kwietnia włościanin ze wsi Klepacze, Szymon Koszewnik wracał z Białegostoku, gdzie był w pracy i zachorował na drodze we wsi Starosielce. Żona jego przywiozła go do domu, a właściciel Rutkowski wysłał do Białegostoku do lekarza powiatowego, który obejrzał go, dał lekarstwo i odesłał do domu. Włościanin ten zmarł 19 kwietnia, a 22 kwietnia zachorowała jego żona i 9-letnia córka, a także jego szwagier, który dokonywał pochówku ciała. Córka wkrótce także zmarła, a szwagier i żona jeszcze żyją.

Kolejna krótka wzmianka o rodzinie Koszewników i o wsi Klepacze pojawiła się w raporcie z dnia 18 maja 1831 roku. Informowano w niej, że poza Szymonem Koszewnikiem, jego córką i żoną, nikt więcej w Klepaczach nie zmarł z powodu cholery.

Z 30 listopada 1831 roku pochodzi zestawienie zbiorcze, w którym zanotowano wszystkie ofiary cholery w Klepaczach. Byli to:

1. Szymon Koszewnik, 52 lata, zmarł 17 kwietnia 1831,

2. Konstancja Koszewnik, żona Szymona, 40 lat, zmarła 18 kwietnia 1831 roku,

3. Ewa, matka żony Szymona, 60 lat, zmarła 19 kwietnia 1831 roku.

4. Ewa Koszewnik, córka Szymona, 8 lat, zmarła 27 kwietnia 1831 roku.

5. Józefa, synowica, 7 lat, zmarła 26 kwietnia 1831 roku.

Szymon i Konstancja Koszewnikowie pozostawili 10-letniego syna Szymona. Antoni Koszewnik, rodzony brat Szymona, gospodarz w Klepaczach zobowiązał się do wychowania pozostałego po Szymonie, syna Szymona, aż do uzyskania przez niego pełnoletniości.

Jak widać, zestawienie zbiorcze zawiera sprzeczne informacje, jeśli chodzi o daty śmierci w porównaniu z wcześniejszymi raportami.

Kolejnymi osobami zmarłymi w Klepaczach byli:

6. Marcin Wołos, 8 lat,

7. Anna Wołos, 3 lata.

Oboje zmarli 29 września 1831 roku.

8. Augustyn Rajewski, 8 lat, zmarł 28 września 1831 roku,

9. Katarzyna Rajewska, 3 lata, zmarła 3 września 1831 roku,

10. Michał Lorens, 62 lata, zmarł 5 października 1831 roku,

11. Marianna Witkowska, 56 lat, zmarła 3 października 1831 roku,

12. Jerzy Bayko, 45 lat, zmarł 7 października 1831 roku,

13. Mateusz Kiejzik, 60 lat, zmarł 6 października 1831 roku.

Mateusz Kiejzik pozostawił 13-letniego syna Józefa, który mieszkał z matką.

14. Antoni Baszeń, 32 lata, zmarł 9 października 1831 roku. Pozostawił następujące dzieci: Maciej - 8 lat, Andrzej  - 6 lat, Marianna - 3 lata, Ewa - 2 lata. Po śmierci Antoniego Baszenia, Kazimierz Rydzewski ożenił się z matką małoletnich półsierot po Andrzeju, objął po nim gospodarstwo i zobowiązał się do ich wychowania.

źródła: Eugeniusz Bernacki "Epidemia cholery w powiecie białostockim w 1831 r.", Białostocczyzna, nr 3/1996

Starosielce, czyli Stara Wieś w książce

Pod koniec ubiegłego roku na lokalnym rynku księgarskim pojawiła się książka Wiesława Wróbla i Edyty Bezzubik "Starosielce. Metryka wsi i ludzi". Moje zainteresowanie Starosielcami, Bażantarnią, Nowym Miastem miało swoją kulminację w roku 2015, gdy przygotowywałem spacer w ramach akcji "Odkryj Białystok z przewodnikiem" organizowanej przez Klub Przewodników Turystycznych przy Regionalnym Oddziale PTTK w Białymstoku. Spacer odbył się w styczniu 2016 roku i wiódł trasą od pętli autobusowej przy ulicy Octowej przez ogródki działkowe, skrzyżowanie z ulicą Pogodną, aby zakończyć się przy ulicy Pułaskiego. Efektem przygotowań do spaceru był cykl artykułów na blogu poświęcony Bażantarni, Stawom Marczukowskim, Pstrągarni, czy właśnie Starej Wsi, czyli Starosielcom. Książka Wiesława Wróbla i Edyty Bezzubik wpisuje się więc w moje wciąż nie gasnące zainteresowanie południowo-zachodnimi i zachodnimi rejonami dzisiejszego Białegostoku.

Zaznaczyć należy, że książka nie dotyczy dawnego miasta Starosielce, a dawnej wsi Starosielce, czyli okolic dzisiejszych ulic o nazwach Ścianka, Starosielce i Oboźna w Białymstoku.

Zaczyna się bardzo ciekawie przedstawieniem najstarszej historii wsi nierozerwalnie związanej z historią dóbr Białystok. Dominująca narracja większości dotychczasowych opracowań historycznych i popularnonaukowych wskazuje, że dobra Białystok powstały w połowie XV wieku, w związku z nadaniem uczynionym przez Wielkiego Księcia Litewskiego na rzecz Jakuba Raczki Tabutowicza. Jednak najstarsza wzmianka o Białymstoku pochodzi dopiero z 1514 roku, gdy dobra te stanowiły własność wnuka Mikołaja Michnowicza Raczkowicza. Jako, że informacje o nadaniu z połowy XV wieku pochodzą od Jana Glinki, który nie oparł się w swych twierdzeniach na żadnym istniejącym dokumencie, wydaje się, że początek dóbr białostockich należy przesunąć na ponad pół wieku później. Książka delikatnie sugeruje ten nowy porządek myślenia.

Dalej jest równie ciekawie, gdyż opis historii Starosielc został oparty na bardzo rzetelnej kwerendzie archiwalnej, na artykułach prasowych do czasów współczesnych oraz na wspomnieniach mieszkańców. Książka bogato ilustrowana jest dawnymi zdjęciami mieszkańców wsi, pochodzącymi z kolekcji prywatnych. Prawdziwy rarytas! Dotychczas nikt nie napisał monografii wsi Starosielce, a ta która właśnie powstała jest kompendium wiedzy, jakich nie uświadczysz na lokalnym rynku księgarskim. Zwłaszcza, że w drugiej części książki zamieszczone zostały tablice genealogiczne tych rodzin starosielskich, które zamieszkiwały wieś przynajmniej od XVIII wieku.

Jako, że interesuje mnie ostatnio wieś Klepacze, sprawdziłem, jak wiele powiązań natury genealogicznej miały rodziny starosielskie z rodzinami sąsiedniej wsi Klepacze. Oto one:

1. Elżbieta Boratyńska ze Starosielc, wywodząca się z rodziny ogrodnika Izabeli Branickiej, Jana Boratyńskiego w roku 1826 wyszła za Kazimierza Rajewskiego z Klepacz.

2. Jan Jakubowski ze Starosielc w roku 1856 poślubił Teofilę Rajewską (1834-?) z Klepacz .

3. Antoni Jakubowski ze Starosielc w roku 1886 poślubił Ewę Wysocką (1864-1900) z Klepacz.

4. Kazimiera Jakubowska ze Starosielc w roku 1932 poślubiła Józefa Borsuka z Klepacz.

5. Ewa Jedlińska ze Starosielc w roku 1875 poślubiła Ludwika Muszyńskiego z Klepacz.

6. Józef Jedliński ze Starosielc w roku 1929 poślubił Bronisławę Klejzik z Klepacz.

7. Kazimierz Janicki ze Starosielc w roku 1870 poślubił Anielę Wysocką (1849-po 1926) z Klepacz.

8. Józef Kuryłowicz ze Starosielc w roku 1889 poślubił Mariannę Turowską (1864-1902) z Klepacz.

9. Jan Kuryłowicz ze Starosielc w roku 1871 poślubił Mariannę Klejzik (1848-1921) z Klepacz.

10. Kazimierz Maciejczuk ze Starosielc w roku 1878 poślubił Mariannę Wysocką (1860-1929) z Klepacz.

11. Antoni Malinowski ze Starosielc w roku 1889 poślubił Weronikę Judycką (1864-po 1926) z Klepacz.

12. Franciszek Malinowski ze Starosielc w roku 1897 poślubił Katarzynę Kendys (1875-?) z Klepacz, która później w roku 1905 poślubiła Jana Dańkę z Białegostoku.

13. Kazimierz Malinowski ze Starosielc w roku 1897 poślubił Katarzynę Koszewnik z Klepacz.

14. Maciej Panas ze Starosielc w roku 1865 poślubił Mariannę Fiłończuk (1843-po 1890) z Klepacz.

15. Józef Rutkowski ze Starosielc poślubił w roku 1849 Mariannę Fiłończuk (1824-1849) z Klepacz, a po jej śmierci w roku 1850 poślubił Agatę Koszewnik (1827-1855) z Klepacz.

16. Marianna Smorszczewska ze Starosielc poślubiła w roku 1875 Antoniego Baszenia (1851-?) z Klepacz.

Całkiem sporo, jak na jedną książkę.

Mieszkańcy Klepacz w latach 1692, 1712 i 1761

Poza pierwszym znanym spisem włościan wsi Klepacze z 1562 roku, a listą włościan, którzy w czasie uwłaszczenia w roku 1874 dostali nadziały ziemi, istnieją różnego rodzaju spisy z okresu pomiędzy tym datami.

Archiwum Główne Akt Dawnych przechowuje tzw. Księgi Grodzkie Brańskie z lat 1550-1726, a wśród nich znajdują się spisy ludności ziemi bielskiej, sporządzone w celu wybierania podatku pogłównego w latach 1692 i 1712. Wśród tych spisów znajdujemy mieszkańców ówczesnych Klepacz, którzy opłacali podatek pogłówny. W roku 1692 poza imieniem i nazwiskiem znajduje się liczba osób, od których liczony był podatek. Oto lista z roku 1692:

1. Jan Łazowski - 1 osoba,

2. Jakub Łazowski - 2 osoby,

3. Michał Chudy - 1 osoba,

4. Michał Wysocki - 2 osoby,

5. Hryhor Wysocki - 3 osoby,

6. Michał Moszczyk - 2 osoby,

7. Daniło Ihnatik - 2 osoby,

8. Karpiesz Cieśluk - 2 osoby,

9. Roman Wysocki - 2 osoby,

10. Mateusz Wysocki - 1 osoba,

11. Woytek Danilik - 2 osoby,

12. Macey Łazowski - 2 osoby,

13. Dmiter Olexik - 2 osoby,

14. Joseph Klimik - 1 osoba,

15. Jasko Danilik - 2 osoby,

16. Fedor Bayko - 2 osoby,

17. Dmiter Danilik - 2 osoby,

18. Weremieyczyk - 2 osoby,

19. Mikita Sewerin - 1 osoba,

20. Hryhor Wysocki - 2 osoby,

21. Dawid Macieyczyk - 3 osoby,

22. Stephan Olexik - 2 osoby,

23. Piotr Sołtys - 2 osoby,

24. Joseph Szoltys - 2 osoby,

25. Jakub Soltys - 2 osoby.

Pierwsza strona spisu z roku 1692 dla wsi Klepacze

W spisie powyższym nie podano imion kobiet. Zwracają uwagę ruskie formy imion, Hryhor, Dmiter, co może świadczyć o tym, że w Klepaczach rzeczywiście mieszkali pod koniec XVII wieku unici. Po raz pierwszy widzimy w takim spisie nazwiska, które występowały (i występują) w Klepaczach współcześnie, niektóre oczywiście w dawnej, różniącej się od dzisiejszej formie: Łazowski, Wysocki, Danilik, Olexik.

Równie ciekawie wygląda spis z roku 1712, który dodatkowo zawiera informacje o współmieszkańcach podatników:

1. Jakub Hreorczuk, synów dwóch, niewiestka i dziewka Wasilowa,

2. Józef Wysogrocki, córek 2,

3. Eliasz Wysogrocki, żona i parobek,

4. Stefanowa Olesiukowa,

5. Józef Dawidziuk, żona, parobek i dziewka,

6. Hreor Wysocki, syn i córka,

7. Maciej Zarzecki, syn i żona,

8. Nikita Sewerin, brat,

9. Michał Weromiei, syn i córka,

10. Jan Okurowski, żona,

11. Leon Okurowski, żona,

12. Chwiedor Bayka, syn i córka,

13. Paweł Baranowski, żona,

14. Paraska, mieszkająca u Pawła Baranowskiego,

15. Maciej Łazewski, syn z żoną,

16. Maciej Daniluk, żona,

17. Jakub Wysocki, żona, siostra,

18. Roman,

19. Hreor Karpulek,

20. Kazimierzowa wdowa,

21. Pawluk Cimoszuk, żona,

22. Jędrzej Cimoszuk, żona,

23. Markowa wdowa,

24. Maciej Wysocki, żona,

25. Jan Łazowski, żona,

26. Jakub Łazowski, parobek i córek dwie,

27. Jakub Goral, żona,

28. Zofia Macurka,

29. Jurczynowa.

Pierwsza strona spisu z roku 1712 dla wsi Klepacze

W powyższym spisie pojawiły się kobiety, choć wciąż w formie bezosobowej, ale także kolejne nazwiska znane we współczesnych Klepaczach:

Hreorczuk, Okurowski, Cimoszuk.

Z roku 1761 z kolei pochodzą mapy referendarskie starostwa suraskiego wraz z opisami. Powstanie map było spowodowane sporami terytorialnymi między starostwem suraskim, a graniczącymi z nim dobrami prywatnymi. Jak pisał Tomasz Popławski w swym artykule opublikowanym w numerze 3 Białostocczyzny z roku 1995, opracowania kartograficzne wraz z rejestrami, czyli opisami były bardzo szczegółowe i wiarygodne, stanowiąc podstawę wydania wyroku w sądach referendarskich rozpatrujących tego rodzaju sprawy od XVI wieku do roku 1766. Mapy te wraz z opisami przechowywane są podobnie, jak opisane wyżej spisy ludności ziemi bielskiej, w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Wśród nich znajduje się mapa wsi Klepacze.

Rekonstrukcji granic pól należących do XVIII-wiecznej wsi Klepacze w naniesieniu na współczesną mapę okolic dokonał Tomasz Popławski we wspomnianym wyżej artykule "Mapy starostwa suraskiego z roku 1761".

Obszar gruntów Klepacz sięgał aż pod dzisiejszy Kleosin, obejmując Turczyn, a także obszar późniejszego miasta Starosielce. Wieś rozlokowana była po wschodniej stronie rzeczki Horodnianki (na mapie zwanej Niewodnicą), Jedynie folwark znajdował się po jej zachodniej stronie oraz młyn ulokowany bardziej na północ oraz dwa towarzyszące mu zabudowania. Nie widać na mapie żadnego budynku kaplicy. Już w XVIII wieku funkcjonowała nazwa Nadawki w odniesieniu do Klepacz. Obszarów o tej nazwie było aż 6. Prawie wszystkie, poza jednym, ulokowane były przy wschodniej granicy gruntów wiejskich. Część pól nosiła nazwę Szmaty bądź Sztuki. Pola na mapie zostały ponumerowane. Dzięki towarzyszącemu opisowi (inwentarzowi), widać przyporządkowanie pól we wsi do konkretnych kmieci oraz rodzaj pól przyporządkowanych kmieciom (ciągłe bądź czynszowe). W inwentarzu z roku 1761 pojawiają się kolejne nazwiska znane ze współczesnych Klepacz: Mikulski, Łupiński, Jeromiej, Klezik, Witkowski.

1. Jan Goral, Roman Wysocki, Wawryn Goral, Bartłomiej Łazowski.

2. Kazimierz Łazowski, Wojciech Zając, Jan Galas.

3. Kazimierz Bayko, Jan Wysocki, Roman Wysocki.

4. Ignacy Wysocki, Kazimierz Wysocki, Paweł Mikulski.

5. Mikołaj Łupiński, Jakub Tymosiuk, Chwiedor Nienarciuk.

6. Szymon Karpieszuk, Mikołaj Wysocki.

7. Stanisław Czarnecki, Olexa Danieluk, Wawryn Olexycki.

8. Michał Klezmunt, Jędrzej Bayko, Szymon Bayko.

9. Jan Tymosiuk, Paweł Bayko, Jan Bayko, Jędrzej Okurowski.

10. Piotr Okurowski, Paweł Jędrzeyczuk, Michał Jeromiej.

11. Michał Klezik, Paweł Jędrzeyczuk, Olexa Bayko.

12. Paweł Bayko.

13. Maciej Bayko, Michał Nieciecki, Tomasz Boiarczuk.

14. Franciszek Wysocki, Jędrzej Bayko, Paweł Dawidziuk.

15. Ludwik Olexycki, Matej Daniluk.

16. Sołtyski.

17. Stefan Kretkowski, Szymon Witkowski.

Kaplica pounicka i pozostałości cmentarza w Zawykach

W jeden z tych mroźnych, zimowych weekendów stycznia wybraliśmy się na spacer niebieskim szlakiem z Zawyk do Suraża, prowadzącym po obrzeżach Narwiańskiego Parku Narodowego. Wyobraźnia wciąż przywoływała obrazki z jesiennej wyprawy północnym odcinkiem tego szlaku, prowadzącym z Bojar do Suraża przez tereny leśne: zaskroniec wygrzewający się w porannym słońcu, łoś przecinający nam drogę, aby skryć się w gęstwinie, piękne widoki rozciągające się z góry Królowej Bony.

Zawyki chciałem zobaczyć bliżej z kilku powodów. To w Zawykach znajdowała się siedziba amtmana suraskiego Jana Frydrycha Jauryka, jednego z bohaterów konfliktu z początku XIX wieku o folwark w Klepaczach.

Powód drugi to zagadka związana z czasem budowy cerkwi w Zawykach i cerkwią w Bacieczkach (dziś dzielnica Białegostoku).

Zaczęliśmy nasz spacer od zwiedzenia drewnianej XVIII-wiecznej kaplicy w Zawykach, pierwotnie unickiej, później prawosławnej, dziś rzymskokatolickiej. Według o. Grzegorza Sosny i m. Antoniny Troc-Sosny, kaplica w Zawykach należała do parafii unickiej w Surażu i w roku 1773 została rozbudowana o materiał z rozebranej cerkwi w Bacieczkach. Skądinąd wiemy, że cerkiew w Bacieczkach istniała na pewno w roku 1784, więc prawdopodobnie w miejscu rozebranego budynku cerkwi w Bacieczkach zbudowano nowy. Po kasacie unii, kaplica w Zawykach należała do parafii prawosławnej w Surażu. Przy cerkwi w Zawykach już w XVIII wieku znajdowała się mniejsza kapliczka ze źródełkiem, a w niej Włodzimierska Ikona Matki Bożej.

Kaplica w Zawykach, choć drewniana i zbudowana w stylu barokowym, różni się znacznie sylwetką od opisywanej tu kiedyś cerkwi cmentarnej w Sokołach. Jednakże mimo tej różnicy jesteśmy w stanie dostrzec analogię między kaplicami w Zawykach, Sokołach, Ciborach Kołaczkach (gdzie stoi przeniesiony drewniany XVIII-wieczny kościół z Zawad), nieistniejącymi drewnianymi świątyniami w Korycinie, Suchowoli, Janowie, Dąbrowie Białostockiej (zachowały się ich zdjęcia), a także nieistniejącymi drewnianymi synagogami w naszym regionie (Sidra, Suchowola, Zabłudów). W XVIII- wieku był to dominujący typ świątyń na Podlasiu. Dawna cerkiew unicka św. Mikołaja w Białymstoku, czy poprzednik białostockiej fary, drewniany kościół z XVI wieku mogły wyglądać podobnie.

Wokół kaplicy w Zawykach można wciąż oglądać krzyże nagrobne sprzed I wojny światowej, gdy należała do parafii prawosławnej w Surażu. Dodatkowo, w murze okalającym pozostałości cmentarza znajdują się nieliczne tablice nagrobne.

1. Nagrobek Stefana (zm. 1919) i Pelagii Kościeszów (zm. 1918).

2. Nagrobek Iwana Klementiewa Baranowskiego (1825-4.02.1890).

3. Nagrobek Marianny Pańkowskiej, która zginęła w czasie II wojny światowej.

4. Jan Kożan (1907-13.10.1940).

5. Nagrobek Joana Wikientiewa Karczewskiego (1.05.1842-3.12.1908).

6. Tablica nagrobna Mikołaja Janowicza (1900-1903).

7. Tablica nagrobna Wincentego i Anny Karczewskich z 1908 roku.

W samych Zawykach znajduje się kilka krzyży przydrożnych - jeden z nich z roku 1983 opisany został cyrylicą. W drodze powrotnej, już wieczorem, w jednym z okien wypatrzyliśmy monidło. Nieczęsty to widok.

o. Grzegorz Sosna, m. Antonina Troc-Sosna "Zapomniane dziedzictwo. Nie istniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi.", Białystok, 2002