sobota, 29 grudnia 2012

Ślepe uliczki poszukiwań genealogicznych

Po latach poszukiwań, ślepych uliczek nie ubywa, a wręcz coraz więcej da się ich zidentyfikować. Niektóre są zupełnie beznadziejne, na zdrowy rozum nie da się z nich wyjść, księgi metrykalne spłonęły bądź zupełnie nie wiadomo, gdzie dalej szukać tego jedynego aktu, inne czekają na swój łut szczęścia, gdyż nie wszystko jeszcze stracone i droga wyjścia jawi się gdzieś w kolejnych zamierzeniach poszukiwawczych.

Zbliża się koniec roku, a był on obfity w genealogiczne ślepe uliczki, czas więc na krótkie podsumowanie, również celem ich uporządkowania.

Linia ojca:

1. Prapradziadek Wawrzyniec Paczkowski (1851 Krzyżowniki - przed 1914). Problem ze znalezieniem aktu zgonu. Akt ślubu Józefa Paczkowskiego, jego syna, zawartego z Józefą Uzarek w Bottrop w 1914 roku, wzmiankuje zmarłego Wawrzyńca Paczkowskiego, mieszkającego przed zgonem w Krzyżownikach. Z kolei ostatnia wzmianka o Wawrzyńcu Paczkowskim sprzed zgonu pochodzi z aktu chrztu jego syna Jana z 1892 roku. Sprawdziłem księgi zmarłych parafii kierskiej w Centrum Historii Rodziny do roku 1908, a później prosiłem o sprawdzenie pozostałych roczników do 1914 roku w Archiwum Państwowym w Poznaniu i w Urzędzie Stanu Cywilnego w Rokietnicy. Bez rezultatu. Aktu brak. Być może odpowiedź przyniesie moja przyszła wizyta w parafii kierskiej, gdzie zamierzam przejrzeć dostępne księgi metrykalne osobiście.

2. Ślub prapradziadków Marcina Uzarka i Balbiny Kaczmarek.

Sprawa zagadkowa sygnalizowana w poprzednim poście.

3. Akt zgonu praprababci Balbiny Kaczmarek.

Według aktu ślubu jej córki Józefy Uzarek z Józefem Paczkowskim, Balbina mieszkała w Bottrop w 1914 roku. Być może zmarła w tym mieście. Tego nie wiem. Kwerenda w archiwum miejskim w Bottrop kosztuje jednak zbyt dużo, aby porwać się na nią bez żadnych wskazówek, co do dalszych losów praprababci.

Linia matki:

1. Dziadek Wojciech Tudor (1919 Cygany - 1965 Gorzów Wlkp.) w czasie II wojny światowej więziony był w Stalagu w Berlinie lub w okolicach Berlina. Pracował przy brukowaniu drogi. Dwukrotnie uciekał, za drugim razem skutecznie. Niestety nic nie wiadomo, jaki to był Stalag, w jakim okresie dziadek przebywał w nim, a kontakt z ITS w Bad Arolsen, organizacji archiwizującej informacje o robotnikach przymusowych III Rzeszy nie przyniósł rezultatu.

2. Pradziadek Andrzej Tudor (1883 Chmielów - 1960 Kluczewo) podobno (dysponuję jedną "relacją z drugiej ręki") zaraz po pierwszej wojnie światowej, w niespokojnych czasach ruchawek chłopskich w okolicach Tarnobrzegu działał w jednej z band. Mógł brać udział w jednym z niezidentyfikowanych przeze mnie napadów na leśniczówkę w okolicach Rzeszowa. Mógł współpracować z księdzem Okoniem, prowodyrem prokomunistycznych wystąpień. To wszystko tylko "relacja z drugiej ręki", jedna jedyna, jaką posiadam. Brakuje mi źródeł historycznych, relacji pisanych, aby móc ją zweryfikować.

Po wyjeździe do Wielkopolski Andrzej przystąpił najprawdopodobniej do Wolnych Badaczy Pisma Świętego. Kontakty, jakie wtedy nawiązał mogły pomóc mu w leczeniu córki w poznańskim szpitalu podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej. Próbowałem kontaktować się ze zborami warszawskim i poznańskim, ale żadnych informacji potwierdzających przynależność pradziadka do tej wspólnoty religijnej nie uzyskałem.

3. Pradziadek Stefan Stępień (1900 Bardo - 1986 Śniatowo). Brakuje mi aktu urodzenia Stefana. Księgi metrykalne parafii Bardo spłonęły po zbombardowaniu kościoła i plebanii podczas II wojny światowej. W tym wypadku ślepa uliczka wydaje się bez wyjścia.

Podobnie ślepą uliczką bez wyjścia okazuje się być drugi związek pradziadka ze Stanisławą Flugel. Sprawdziłem telefonicznie wszystkie miejsca pobytu pradziadka po wojnie: Jelenią Górę, Janowice Wielkie, Wrocław, Szczecin. Nigdzie w tych miejscach nie trafiłem na akt ślubu pradziadka ze Stanisławą, ani na ślad pobytu takiej osoby.

4. Prababcia Agata Stępień (1898 Pińsk - 1989 Gorzów Wlkp.). Aby dotrzeć do aktu urodzenia prababci należy rozpocząć poszukiwania w archiwum mińskim, które jako jedyne posiada księgi metrykalne pińskich parafii prawosławnych. Mógłbym wtedy dowiedzieć się również więcej o rodzicach prababci Filipie Szczerbaczewiczu i Paulinie z Rozalików, a także o dziadkach prababci Andrzeju Szczerbaczewiczu i Klemensie Rozaliku, a także dalszych przodkach. Cóż z tego? Archiwum w Mińsku wymaga horrendalnych sum za samo rozpoczęcie poszukiwań, których rozpoczęcie również nie jest ściśle określone czasowo, a całkowita wartość kosztów poszukiwań genealogicznych deklarowana przez archiwum przekracza możliwości zwykłego hobbysty genealoga.

5. Prapradziadek Kacper Stępień (1874 - 1923?). Prapradziadek zmarł na Wołyniu w okolicach Sarn, gdzie rodzina Stępniów przeniosła się po I wojnie światowej. Jeśli został pochowany w Sarnach, nagrobka nie odnajdę, cmentarz bowiem już nie istnieje. Nie wiem, co stało się z metrykaliami z tego okresu.

Takich zagadek i ślepych uliczek wraz z dalszymi poszukiwaniami będzie pewnie przybywać...

czwartek, 29 listopada 2012

Zagadka prapradziadka Marcina Uzarka rozwiązana ... częściowo

Odnaleziony niedawno akt zgonu mego prapradziadka Marcina Uzarka pozwala obalić hipotezę zawartą we wpisie z dnia 7 sierpnia 2011 roku. Wówczas zagadkowe wydawało mi się to, że w akcie chrztu mej prababci Józefy Paczkowskiej z Uzarków nie występuje imię i nazwisko ojca, choć później, w akcie zawarcia małżeństwa pradziadków dane ojca Józefy pojawiają się. Pisałem wtedy: "Skłaniam się ku innej hipotezie. Marcin Uzarek był innowiercą, najprawdopodobniej ewangelikiem. Co prawda i w tym wypadku dziwne byłoby nie wpisanie danych ojca. Jednakże w księgach metrykalnych parafii rzymskokatolickiej w Ostrzeszowie za lata, które przeglądałem, parafii dość w końcu licznej, nazwisko Uzarek w ogóle nie występuje.

Występuje natomiast zupełnie podobny zapis o chrzcie na 4 lata przed urodzeniem mojej prababci. Zostaje wówczas ochrzczona Marianna, danych ojca nie ma, natomiast jako matkę wpisano Balbinę Kaczmarek. Nie mam pewności, czy Marianna jest siostrą Józefy, różnią się miejscem urodzenia - Józefa urodziła się w Siedlikowie, Marianna w miejscowości Niedźwiedź. Na inne tego typu zapisy o chrzcie dzieci Balbiny Kaczmarek nie trafiłem. Być może Marcin z Balbiną wzięli ślub w kościele luterańskim, gdzie byli też później chrzczeni synowie, natomiast córki zgodnie z wyznaniem matki w kościele katolickim?"

W odnalezionej metryce zgonu czytamy, że Marcin Uzarek, zmarły 7 maja 1909 roku w Buchow Carpsow w wieku 49 lat był wyznania rzymskokatolickiego. Urodził się w Garkach, w powiecie odolanowskim. Rodzicami byli: chałupnik Wojciech Uzarek i Katarzyna Trocha.

Tyle faktów. Teraz ciekawostki:

W bazie danych małżeństw, prowadzonej przez Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne "Poznań Project" odnaleźć można akt ślubu rodziców Marcina. Według tej bazy 26-letni Wojciech poślubił 20-letnią Katarzynę w parafii katolickiej w Odolanowie, do której należała wówczas wieś Garki w 1855 roku.

W bazie tej nie ma niestety aktu ślubu Marcina Uzarka z Balbiną Kaczmarek, matką Józefy. Jak wcześniej pisałem, moje poszukiwania takiego aktu w ostrzeszowskiej parafii panny młodej spełzły na niczym.

Warto zauważyć, że Józefa, jako zgłaszająca zgon swego ojca występuje pod nazwiskiem Uzarek. Dlaczego w kościelnym dokumencie potwierdzającym zawarcie małżeństwa z Aleksandrem Kurosińskim w Bottrop w 1913 roku występuje ponownie pod nazwiskiem matki Kaczmarek mimo, że dokument z Urzędu Stanu Cywilnego stwierdza, że rodzice Józefy, Marcin i Balbina są małżonkami. Więc byli małżonkami, czy też nie? A jeśli tak, to gdzie zawierali ślub?

W akcie zgonu Marcin, jak i jego córka Józefa określeni są jako żniwiarze. Czy byli tylko sezonowymi pracownikami na podberlińskiej prowincji, czy wyemigrowali z południowej Wielkopolski na stałe?

Ciekaw również jestem czy w Buchow Carpsow lub w okolicach zachował się cmentarz z początku XX wieku i ewentualny nagrobek prapradziadka.

Każde kolejne odkrycie genealogiczne generuje pytania!

Chciałbym tu podziękować raz jeszcze Renacie, bez której pomocy, odnalezienie poniższej metryki zgonu byłoby bardzo utrudnione.


piątek, 16 listopada 2012

Białystok: Krzyż przy Nowowarszawskiej poświęcony Adamowi Piszczatowskiemu?

Jedną z najciekawszych postaci związanych z ziemią białostocką w pierwszej połowie XIX wieku jest Adam Piszczatowski, nieznany niestety prawie zupełnie szerszemu ogółowi. Nie wiadomo, kiedy dokładnie urodził się. Wiadomo natomiast, że przyszedł na świat w rodzinie drobnoszlacheckiej we wsi Piszczaty. Piszczaty to właściwie dwie wsie: Piszczaty Piotrowięta i Piszczaty Kończany, leżące około 20 km na południowy zachód od Tykocina. W okresie późniejszym rodzice jego mieszkali w podbielskiej wsi Knorydy. Nie wiadomo także wiele o młodości Adama Piszczatowskiego. Nie jest na przykład pewne, czy urodzony w 1806 roku Adam Piszczatowski, syn Wawrzyńca, uczeń klasy I Gimnazjum białostockiego to ta sama osoba, która tak szczególnie zapisała się później w historii walk o wyzwolenie ojczyzny.

Jako młody człowiek zaciąga się do wojska rosyjskiego. Gdy wybucha Powstanie Listopadowe ówczesny podporucznik Żmudzkiego Pułku Grenadierów porzuca dotychczasową służbę i wstępuje do wojska polskiego. Po zabójstwie w Surażu kapitana Czałowa ucieka wraz z kolegami do Królestwa Polskiego. Służy w 2 Pułku Piechoty Liniowej i kolejno awansuje na podporucznika, porucznika i w końcu kapitana. Po upadku Powstania udaje się na emigrację do Francji, dokąd trafia w listopadzie 1831 roku. We Francji jest jednym z pierwszych członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W czerwcu 1832 roku zostaje przyjęty do loży masońskiej "Trois jours".

Wkrótce bierze udział w przygotowaniach wyprawy pułkownika Józefa Zaliwskiego do Polski rozwożąc listy, polecenia i informacje. Zaczyna się ostatnia, najważniejsza część dramatu młodego człowieka.

22 stycznia 1833 wraz z Faustynem Sulistrowskim i Antonim Winnickim wyrusza z Lyonu na tereny polskie. Zaopatrzony w fałszywy paszport, dawkę arszeniku, odezwy i instrukcje trafia do Domanina w Poznańskiem. Stamtąd udaje się w Kaliskie, później do Płocka, aby stamtąd wyruszyć w strony rodzinne. Tam ukrywa go od 11 marca 1833 roku szlachcic z powiatu bielskiego Michał Daniłowicz, pełniący obowiązki naczelnika ziemskiego okręgu policji. W ciągu kilku tygodni Piszczatowski dociera do okolicznej szlachty. Podburza ją do kolejnego powstania, zaopatrzony jest również w buntowniczą odezwę do narodu rosyjskiego, nakłaniającą do wystąpienia przeciw carowi.

Schwytany zostaje 22 czerwca 1833 roku w lasach pod Surażem, postawiony przed Sądem Wojennym i skazany na karę śmierci przez poćwiartowanie. Później wyrok zamieniono na śmierć przez rozstrzelanie. Wykonanie wyroku odbywa się publicznie na polach między Białymstokiem, a ówczesną wsią Skorupy (w rejonie dzisiejszej ulicy Piastowskiej) 20 stycznia 1834 roku.


Ostatnio uczestnicząc w spotkaniu poświęconemu wystawie o zagładzie dworów województwa białostockiego po 1939 roku, zainteresowałem się wypowiedzią z sali. Padło bowiem nazwisko Adama Piszczatowskiego. Pani, niegdyś aktywny przewodnik turystyczny po województwie białostockim opowiadała, że istnieje prawdopodobieństwo, iż zwłoki konspiratora spoczęły przy ulicy Nowowarszawskiej, na terenie dawnej wsi Skorupy. Mieszkańcy wsi wystawili ponoć na pamiątkę zaliwszczyka krzyż.

O jednym z krzyży przy ulicy Nowowarszawskiej pisałem już tu na blogu. Marta Sokół w swej pracy pisze o jeszcze jednym krzyżu, umiejscowionym na skrzyżowaniu ulic Piastowskiej i Nowowarszawskiej z zachowanym napisem: "[18[72 R/ za Ja[n] Gołombiewsk (nieczytelne) / Wojciecha Ten pomnik postawiony" sugerując, że może być postawiony na cześć jakiejś zmarłej osoby. Czy któryś z nich został poświęcony właśnie Adamowi Piszczatowskiemu?

Marta Sokół "Krzyże i kapliczki przydrożne w krajobrazie miejskim Białegostoku - wczoraj i dziś", Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego, t.1, Białystok 2007,

Jan Trynkowski "Absolwenci Gimnazjum Białostockiego (3). Adam Piszczatowski - śmierć chociaż żałosna, ale nie daremna...", Gryfita, nr 19/1999,

Adam Czesław Dobroński "Symbol Pamięci, czyli wspomnienie o Płycie Nieznanego Żołnierza na Rynku Kościuszki", Kurier Poranny, 2 lipca 2009.

środa, 14 listopada 2012

Las Solnicki i żołnierze niezłomni

1 listopada, gdy jestem w Białymstoku, z dala od grobów moich bliskich, idę często na cmentarz wojskowy przy ulicy 11 listopada. Założony po zakończeniu I wojny światowej w nowo powstającej dzielnicy, wydzierającej tereny dla siebie z dawnego Zwierzyńca hetmańskiego, ten mały cmentarz posiada szczególną atmosferę. Obok grobów często nieznanych żołnierzy poległych w 1920 roku znajdują się nagrobki tych, którzy polegli we wrześniu 1939 roku podczas obrony Białegostoku, tych którzy "wyzwalali" naszą ojczyznę w latach 1944 - 45, a także tych, którzy ginęli w niespokojnych czasach powojennego powstania niepodległościowego. Cmentarz zrównuje wszystkie ziemskie problemy, ale pozostajemy my - żyjący, którzy winniśmy pamięć poległym. Często więc 1 listopada zachodzę na ten cmentarz i zapalam znicze na kilku nagrobkach.

Tego roku moja wspólna wyprawa z siostrą miała dodatkowy cel. Chciałem oddać hołd tym, którzy zginęli z rąk władzy ludowej już po wojnie i zakończyli żywot w lesie solnickim nieopodal Białegostoku.

Ekshumacji 8 niezłomnych ofiar stalinowskiego mordu dokonano w 1995 roku dzięki Społecznemu Komitetowi ds. Ekshumacji i Pochówku Zamordowanych w lesie koło Olmont pod przewodnictwem Tadeusza Waśniewskiego. Szczątki zamordowanych w lesie zostały pochowane właśnie na cmentarzu wojskowym w Zwierzyńcu. Niestety nie dokonano ich identyfikacji, choć była taka możliwość i dziś spoczywają w bezimiennych grobach pod poniższym pomnikiem w centralnej części cmentarza.


Z cmentarza ruszyliśmy do lasu Solnickiego w kierunku Olmont. Dokładny opis miejsca, w którym miała miejsce ekshumacja otrzymałem od pana dr. Marcina Zwolskiego, zajmującego się naukowo komunistycznymi zbrodniami w województwie białostockim, któremu chciałbym złożyć podziękowania. Wysiedliśmy z samochodu tuż przed pierwszymi zabudowaniami wsi Izabelin, znajdującymi się po prawej stronie drogi. Do lasu po tej samej stronie prowadziła droga zamknięta szlabanem, obok którego na drzewie znajdowała się pasyjka.

Dalej droga prowadziła prosto kilkaset metrów, najpierw trochę w dół, później w górę.



Przy pierwszym rozwidleniu poszliśmy drogą skręcającą w prawo. A następnie po kilkudziesięciu metrach ledwie widoczną ścieżką kierującą nas w lewo, w las.




Po chwili zobaczyliśmy płytki dół, a w nim kilkumetrowy krzyż.


Ktoś pamięta o tym miejscu, choć wydaje się niemal zapomniane. Brak jednak jakiegokolwiek oznaczenia, tablicy informującej, że w tym miejscu zostali rozstrzelani żołnierze niezłomni.

środa, 7 listopada 2012

Dzieje Tykocina piórem księdza Antoniego Kochańskiego

"O Tykocinie i parafii pisał sto lat temu, w r. 1879-tym w "Przeglądzie Katolickim" ks. Stanisław Jamiołkowski, a Jan Jarnutowski w Bibliotece Warszawskiej w t. IV-tym, w r. 1885-tym. Oprócz niego pisali o tej miejscowości w różnych czasopismach naukowych, w wieku 20-tym inni archeologowie i historycy na tematy tykocińskich zabytków architektury, ruin zamku, pobliskiego grodziska, szkolnictwa, itp. Ponieważ wszystkie te publikacje znajdują się w różnych czasopismach naukowych i nie są łatwo dostępne dla wielu miłośników historii Tykocina, dlatego postanowiłem napisać o dawnym Tykocinie specjalną książkę, zarys historyczny parafii tykocińskiej na tle dziejów tej miejscowości, uwzględniający wszystkie dotychczasowe publikacje i uzupełnić je obficie wiadomościami zaczerpniętymi z 9-ciu tomów dawnych ksiąg miejskich tykocińskich z lat 1637-1797, wcale prawie w dawnych monografiach nie wykorzystanych.

Przed drugą wojną światową, w latach 1937-1939 w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie dokonałem licznych odpisów i notatek z powyższych ksiąg miejskich, które podczas drugiej wojny światowej w owym Archiwum uległy zniszczeniu."

Powyższymi słowami zaczyna się książka księdza Antoniego Kochańskiego, zatytułowana "526 lat dziejów miasta Tykocina na tle historii Polski". Ksiądz Antoni Kochański urodził się w roku 1906 na kolonii Lipniki koło Jasionówki, zmarł w Augustowie w roku 1988. W parafii tykocińskiej pracował w latach 1934-1937. Pracę o Tykocinie rozpoczął pisać w roku 1960, a zakończył po 14 latach w Augustowie. Już sam cytat wstępny wskazuje, że znajduje się w niej wiele informacji już dziś nigdzie niedostępnych. Obejmuje czasy od najdawniejszych do zakończenia II wojny światowej. Nie jest pisana językiem łatwym. Czytając ją będziemy prześlizgiwać się przez protokoły posiedzeń rady miejskiej, których treść pisana jest językiem suchym i bezbarwnym. Jednocześnie dla miłośników historii Tykocina stanowić będzie doskonały materiał źródłowy dotyczący codziennego życia miasta. Poza przebiegiem posiedzenień rady miejskiej dowiemy się wiele z historii parafii tykocińskiej oraz klasztoru bernardyńskiego, poznamy uczniów tutejszego seminarium duchownego. Sporo miejsca autor poświęcił również Powstaniu Styczniowemu i uczestnikom tegoż zrywu narodowowyzwoleńczego pochodzącym z terenu parafii. Ja w książce znalazłem także parę interesujących mnie zagadnień.

Jedno z nich dotyczy Białegostoku i jest doskonałym przykładem, jak istotne w historii jest porównywanie informacji między sobą, w tym wypadku informacji powstałych w oparciu o to samo źródło.

W ścianie zewnętrznej kościoła farnego w Białymstoku, najstarszego (XVII-wiecznego) i najwspanialszego zabytku tego miasta znajduje się taka oto tablica:


Została ona wykonana z czarnego marmuru. Pierwotnie umieszczona była wewnątrz świątyni, najprawdopodobniej w prezbiterium. W czasie rozbudowy kościoła na początku XX wieku, kiedy rozebrano prezbiterium, została przeniesiona na zewnętrzną, południową ścianę białego kościoła.

Poświęcona jest Gryzeldzie z Wodyńskich. W pozycji "Białystok. Przewodnik historyczny" Andrzeja Lechowskiego znajduje się taka oto wzmianka o niej:
"Czarna płyta, pocięta według legendy kozackimi szablami w 1659 czy 1660 roku, pochodzi ze zniszczonego wówczas pomnika Gryzeldy Sapieżyny - pasierbicy Wiesołowskich, zmarłej w 1633 roku."
Czytając dzieło księdza Kochańskiego natrafiamy na treść testamentu Aleksandry Wiesiołowskiej z Sobieskich (Tykocin należał do dóbr Wiesiołowskich, podobnie jak Białystok), spisanego 29 kwietnia 1645 roku. Aleksandra na wstępie nadmienia, aby jej ciało pochować przy ciele "i.m. pana małżonka y dobrodzieia mego y iey mci paniey Gryzelli Wodynskiey Sapieżyny, marszałkowey W.X. Lit. iako niegdy ukochaney córki naszey (...) w kościółku teraz do czasu drewnianym u panien zakonnych świętey Brygidy w Grodnie".
I tu pojawić by się mogła konfuzja. Gryzelda była córką, czy pasierbicą Wiesiołowskich? A może zwrot z testamentu jest li tylko grzecznościowy? Wyjaśnienie znajduje się w doskonałej monografii kościoła farnego i katedry białostockiej (Krzysztof Antoni Jabłoński "Biały i czerwony. Kościoły białostockiej parafii farnej"):

"Wiesiołowscy, jako opiekunowie kościoła białostockiego bardzo sumiennie wywiązywali się ze swej roli. W zamian za to korzystali z przywilejów im przynależnych. w 1633 roku po śmierci Gryzeldy z Wodyńskich, siostrzenicy i zarazem przybranej córki Aleksandry Wiesiołowskiej, ufundowali w kościele tablicę epitafijną."

W trakcie czytania książki zwracałem szczególną uwagę na wzmianki o obiektach dobrze mi znanych. Jednym z nich była cerkiew unicka, przeniesiona później do Sokołów. Oto co o okolicznościach jej przeniesienia pisze, korzystając z artykułu Stanisława Jamiołkowskiego, ksiądz Kochański:

"Ostatnim administratorem tego kościoła unickiego był ks. unicki Stanisław Kurowski, od 25 stycznia 1819 r. Nadał to beneficjum kollator Józef Koncewicz. Ostatni ten ksiądz unicki w Tykocinie umarł już w 1820 r., w kwietniu, a beneficjum to, nieobsadzone na mocy aktu donacji tych dóbr pobazyliańskich z 1742 r. przeszło w posiadanie parafii rzymskokatolickiej w Tykocinie. Ta parafia unicka była wizytowana w XIX w. dwa razy. W 1802 r., dnia 8 lutego wizytował ją unicki ks. dziekan z Białegostoku, a w 1812 r., dnia 20 lutego, wizytator ks. Piotr Kaniewski. Ponieważ unitów wtedy, jak i przedtem w Tykocinie nie było, a po roku 1830 nastąpiła kasata unii na ziemiach przyłączonych do Rosji i to samo groziło w Królestwie Polskim, i była obawa, że ta cerkiew unicka będzie zamieniona na cerkiew prawosławną, ks. proboszcz Nadolski sprzedał ją parafii rzymskokatolickiej w Sokołach z przeznaczeniem na kaplicę tamtejszego cmentarza grzebalnego. W 1834 r., w nocy, z pośpiechem rozebrano ją i przewieziono do Sokół, gdzie dotychczas stoi. Uczyniono to w nocy i z pośpiechem w obawie przed interwencją władz rosyjskich."

Jednym z najciekawszych fragmentów w książce jest ten, dotyczący wydarzeń z 1935 roku, gdy mieszkańcy Tykocina obronili przed aresztowaniem księdza Stanisława Chmielewskiego. Cała sprawa związana była ze szkolnym incydentem po śmierci Józefa Piłsudskiego:

"Zaraz po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, dnia 14 maja 1935 r., na lekcji religii w klasie 2 Szkoły Powszechnej w Tykocinie doszło do następującego incydentu. Dzieci z tej klasy na polecenie swej wychowawczyni przyniosły do klasy opaski żałobne, które miała im przypiąć do rękawów nauczycielka. Na lekcji religii prowadzonej w tej klasie przez ks. Kochańskiego, dwie dziewczynki odbierały sobie opaskę żałobną. Ksiądz uspokajał je słowami: "Połóż tę szmatkę". Gdy po pewnym czasie te same dziewczynki na nowo bawiły się opaską, ks. Kochański powiedział: "Oddaj tę szmatkę". Dziewczynka przyniosła księdzu opaskę, a ksiądz polecił jej zgłosić się po nią po lekcji religii."

Ksiądz Kochański, wspomniany w powyższym cytacie, to sam autor książki. Dalszy ciąg wyglądał następująco: Wiadomość o incydencie doszła do uszu kierownika szkoły, później została zawiadomiona policja, która przybyła, aby aresztować księdza. Doszło do wzburzenia społeczeństwa Tykocina, nastawionego w większości narodowo, opozycyjnie do władzy państwowej. Doszło do zamieszek i tylko przysłowiowa iskra dzieliła zgromadzony tłum od wybuchu. Ja pierwszy raz o tych wydarzeniach przeczytałem studiując jeden z tomów zawierających przedwojenną publicystykę Józefa Mackiewicza. Mam wrażenie, że dziś niewielu mieszkańców Tykocina wie, że podobne zamieszki miały miejsce. Pamiątką po nich jest proporczyk wiszący przy wejściu do kościoła świętej Trójcy.


Po dokładną opowieść co wtedy właściwie się stało odsyłam do relacji z pierwszej ręki w książce.

ks. Antoni Kochański
"526 lat dziejów miasta Tykocina na tle historii Polski"
2010

środa, 24 października 2012

Obrazki z Seulu

Czasu na przygotowania nie miałem wiele, od kiedy dowiedziałem się, że lecę. A mimo to, jak zwykle przed podróżą, chciałem dowiedzieć się czegoś więcej o miejscu, do którego się udaję. Mogłem skorzystać z czeluści internetu, ale na to, jak już pisałem nie miałem czasu, a poza tym książka pachnąca farbą drukarską pozostaje na dłużej, stając się po czasie pamiątką z podróży. Wykonałem telefon do lokalnej księgarni zajmującej się sprzedażą wydawnictw turystycznych. Zgodnie z przewidywaniami dowiedziałem się, że najprawdopodobniej przewodnika po Korei w języku polskim nie dostanę. W warszawskiej księgarni sprzedającej wydawnictwa angielskojęzyczne Lonely Planet przewodnika po Korei również nie było akurat w sprzedaży. Nie było też w innych placówkach tej sieci. Trudno, pomyślałem, kupię sobie na miejscu.

We Frankfurcie na lotnisku zrobiłem rundę po księgarniach. Jeden terminal, cztery świetnie wyposażone punkty, we wszystkich stoisko z półkami uginającymi się pod przewodnikami Lonely Planet. (Na Okęciu takiej ze świeczką szukać.) Akurat tego o Korei nie było. Dopiero w piątej (gdy już traciłem nadzieję) natrafiłem na ten jeden, jedyny egzemplarz.

W samolocie lekturze przewodnika towarzyszyła muzyka klasyków jazzu. (Bardzo lubię dalekowschodnie linie).
***
Na lotnisku Incheon pod Seulem byłem po południu, mimo, że w Europie zaczynał się dopiero poranek. Tę różnicę czasu odczułem namacalnie po raz pierwszy po obiedzie, gdy z niewytłumaczalnych przyczyn po prostu zasnąłem snem głębokim. Ale najpierw na lotnisku podszedłem do stoiska organizatora konferencji, dostałem bilet na autobus, wsiadłem i dojechałem do hotelu. Moja komórka nie logowała się do żadnej z sieci. W Korei, posiadającej obok Japonii najnowocześniejszą sieć telekomunikacyjną na świecie, telefon bez opcji pracy w trybie 3G jest bezużyteczny. Po krótkiej aklimatyzacji w pokoju hotelowym udałem się na obiad. Mieszkałem w Seulu, w dzielnicy Gangnam, rozciągającej się na południowym brzegu rzeki Han. Na horyzoncie widziałem góry, najbliższe otoczenie stanowiła szeroka jezdnia (4 pasy w jedną stronę) i wysokie budynki, niektóre o bardzo ciekawej architekturze.




Było dość ciepło (specyficzna cecha tegorocznej jesieni), jednakże klimat podobny do naszego, polskiego. Postanowiłem spróbować czegoś lokalnego, wybrałem więc pierwszą lepszą knajpkę, w której siedziały koreańskie pary i większe grupki osób.
Na ścianie wisiało menu, w kompletnie niezrozumiałym dla mnie języku. Wskazałem palcem na cenę (wybrałem najtańszą potrawę), kelnerka pokazała mi zestaw, który akurat niosła do jednego z sąsiednich stolików. Kiwnąłem głową na znak zgody. Za chwilę mój stół dekorowały dania, jak widać na załączonym obrazku poniżej.

Długa metalowa łyżka (do ryżu i zupy) oraz metalowe pałeczki to spuścizna królewskiej dynastii Joseon, panującej w Korei w latach 1392 - 1909. Królowie tej dynastii zaczęli używać srebrnych naczyń w obawie przed trucizną, która miała być widoczna na srebrze. Zwyczaj ten przetransponowany do niższych warstw społeczeństwa zaowocował masowym używaniem metalowych utensyliów.

Po chwili kelnerka przyniosła gorącą, jeszcze bulgoczącą zupę i poprosiła o włożenie do niej szczypioru, cebuli w płatach, zielonej, długiej (wcale nie ostrej) papryki, brązowej pasty i czerwonego sosu widocznego na małym spodku. Warzywa lekko zmiękły, czerwony sos nadał zupie ostry smak. Pływały w niej różnego rodzaju kawałki mięsa chudego, tłustego, a także małe kiszeczki wypełnione podrobami. Pyszne to było, nie powiem, a na dodatek bardzo rozgrzewające. Na dwóch talerzykach pozostały warzywa na zimno w czerwonym ostrym, choć lekko kwaśnym sosie. To tradycyjne koreańskie kimchi, czyli warzywa kiszone na dalekowschodni tradycyjny sposób, zapewniający zimą witaminy. Trafiłem akurat na kimchi z kapusty pekińskiej, chyba najpowszechniejszą postać tej potrawy i inne warzywo o nieustalonej dla mnie nazwie.  Później wielokrotnie jadłem kimchi, w różnej postaci, włącznie z rzodkwią na bardzo ostro.


Okazało się, że trafiłem do baru oferującego potrawy z sundae, czyli świńskich bądź wołowych jelit, serwowanych na różne sposoby. Potrawą, którą zamówiłem była sundae guk, czyli zupa sundae.

***
Na mapce dołączonej do programu konferencji Global Smart SOC Initiative, której celem miało być pokazanie wpływu najnowszych technik IT na rozwój społeczeństwa, odnalazłem buddyjską świątynię Bong-Eun-Sa, która miała znajdować się naprzeciwko hotelu, w którym mieszkałem. Oczywiście udałem się tam po posiłku.



Świątynia została zbudowana w 794 roku, ponad 400 lat po tym, gdy chiński mnich Sundo popularyzował tę chińską ideę w północnokoreańskim królestwie Goguryeo. Idee buddyjskie zmieszały się z lokalnym szamanizmem, dając w efekcie koreańską wersję buddyzmu.

Wszedłem do wnętrza oddzielonego od świata zewnętrznego tylko dachem, powodującego zlewanie się świata zewnętrznego, pełnego zieleni z przedsionkiem świątyni. Z centralnej jej części, do której wejść można było po schodkach, rozświetlonej, słychać było medytacyjną muzykę, miarowe uderzenia, jakby patykiem o patyk i zawodzący śpiew intonującego modlitwę.



Buddyzm wywierał swój wpływ na kulturę Korei przez ponad 1000 lat, choć później zaczął ustępować pola konfucjanizmowi, a mnisi buddyjscy wraz ze swymi świątyniami byli spychani w trudno dostępne rejony górskie. Ostatnie 300 lat historii Korei to także wyraźny wpływ chrześcijaństwa. Krzyże widziałem podczas swego pobytu kilkukrotnie, czy to podczas oglądania krajobrazu za oknem szkoły, którą wraz z wycieczką odwiedziliśmy, czy z okna autokaru, czy też podczas wizyty w Narodowym Szpitalu Uniwersyteckim w Seulu.




***
Kolejnego dnia miała miejsce wycieczka autokarowa w ramach konferencji. Najciekawszym z mojego punktu widzenia było Narodowe Muzeum Podatku (National Tax Museum).


Muzeum zostało stworzone w celach edukacyjnych: pokazania, jak pozytywny wpływ na rozwój społeczeństwa ma płacenie podatków. W pełni multimedialna prezentacja, wzbogacona o eksponaty historyczne pokazujące rozwój opodatkowania w okresach poszczególnych królestw Korei, którego punktem szczytowym było stworzenie koreańskiego systemu podatkowego w latach 60-ych XX wieku, mającego służyć odbudowie Korei po wojnie koreańskiej początku lat 50-ych ubiegłego stulecia była bardzo ciekawa. Interesującą jej częścią było również pokazanie rozwoju koreańskiej myśli ekonomicznej, której początki sięgają, jak zaznaczyli autorzy wystawy wieku XV, zestawiając jej autora (nazwiska niestety nie przytoczę, gdyż pisane było literami koreańskiego alfabetu hangeul) z prekursorem europejskiej myśli ekonomicznej Adamem Smithem, działającym dopiero w wieku XVIII. (Efekty rozwoju Korei można dziś obserwować dookoła. Kraj posiadający dużą gęstość zaludnienia (49 mln mieszkańców) posiada sprawny system komunikacyjny, otoczenie sprawia estetyczne wrażenie, a dżungle wielkomiejskich wieżowców przeplatane są urokliwymi miejscami pełnymi zieleni.) Kluczowym punktem tej części ekspozycji było zwrócenie uwagi na czynniki determinujące sprawiedliwe i efektywne opodatkowanie. Mam wrażenie, że tego typu muzeum w Polsce nie spotkałoby się z entuzjazmem społeczeństwa. Z drugiej strony nie byłby to powód do zdziwienia, biorąc pod uwagę stopień nieefektywności wydawania podatków w naszym kraju.
***
Za każdym razem, gdy miałem okazję spaceru po okolicy hotelu, czy też National Tax Museum widziałem wiele kafejek, niektórych należących do sieci, których nie widziałem nigdy w Europie. Gdy chciałem kupić zieloną herbatę, musiałem się sporo natrudzić bo w marketach 7/11 lub innych lokalnych dominowała kawa, a herbata - zdarzyło się parę opakowań instant. Przekonałem się jednak, że Koreańczycy nie parzą pysznej kawy (przynajmniej ja takiej nie piłem), natomiast w jakiej kafejce bym nie był, wszędzie mogłem włączyć laptopa, aby połączyć się darmowo z lokalną siecią wifi.


***
Chciałbym jeszcze powiedzieć co nieco o kulinariach, ale tu należy się przerywnik na kibelki. Pierwszy raz taki zobaczyłem w hotelu, później podobne widziałem w muzeum i w restauracjach. Kibelki elektryczne. Szczytem techniki mogły się wydawać samoczyszczące deskę sedesową kibelki na stacjach benzynowych w Niemczech. Ale kibelki z podgrzewaną deską i wieloma innymi funkcjami, podłączone do gniazdka elektrycznego, są jednak lata świetlne przed Europą.


***
Zanim zacznę kontynuację opowieści o kulinariach, mały przerywnik po poprzedniej części. Jak to w Azji, ulice Seulu pełne są miejsc, w których różnego rodzaju handel odbywa się wprost z ulicy. I nikogo to nie razi, jak u nas. Moim zdaniem ma wiele uroku. Często przy ulicach widać wręcz mini markety branżowe.





 ***
Ostatniego dnia pobytu w Korei miałem okazję zakosztować prawdziwego festiwalu specyfików lokalnej kuchni. Dzień wcześniej wieczorem zamówiłem kimchi jjigae, czyli gulasz z kimchi, wprawiając się w zachwyt nad koreańskimi smakami. Dlatego też srodze się zawiodłem dnia następnego, gdy w porze lunchu spróbowałem yukhoe, czyli surowej wołowiny. Yukhoe może mieć wiele różnych postaci, o czym przekonałem się tego samego dnia wieczorem próbując tego specyfiku w postaci przystawki z surowymi warzywami. Jednak w porze lunchu dostałem miskę niezbyt ciepłego ryżu, na którym leżała zmielona świeża wołowina i surowe jajka. (W Korei wiedzą, jak produkować jajka bez salmonelli.) Do tego wszystkiego miałem zabrać się w podobny sposób, jak do naszego tatara, czyli wymieszać wszytko z dodatkiem innych specjałów, jak różne kiełki, czy inne morskie trawy i przyprawy. Nie było to szczególnie dobre, a już o mdłości przyprawiała mnie zupa miso z fasoli.

Za to wieczorem zaproszony do koreańskiej tradycyjnej restauracji na hanjeongsik, czyli kolację po koreańsku, przeżyłem prawdziwą ucztę dla podniebienia.



Nie zrobił na mnie wrażenia gwang-eohoe, czyli surowy halibut z wasabi, bo takiego specjału można spróbować i w Polsce.


Było kimchi w różnych odmianach, bossam (wieprzowina gotowana na parze zawijana w formie kanapki z kimchi, kapustą i sałatą, czy też saengseongui, czyli ryba z grilla.



Największe wrażenie zrobiła na mnie potrawa o wdzięcznej nazwie naengmyeon, czyli makaron gryczany w zimnym rosole. W wersji, którą z ukontentowaniem się raczyłem, w chłodniku pływało jeszcze jajeczko, ogórek i plasterek wieprzowiny.


Wyprawa egzotyczna mieszcząca w sobie elementy historii, religii, przemysłu, techniki i kuchni była niezwykle inspirująca i naładowała me akumulatory na długo.

niedziela, 21 października 2012

Trzecia wycieczka w piotrkowskie

Krysia napisała do mnie rok temu. Podobnie jak ja poszukiwała informacji o swoich przodkach. Konkretnie o swoim dziadku Antonim Szokalskim. Antoni urodził się w 1887 roku w Szarbsku. Wiadomo, że ożenił się w 1914 roku w Kruszynie koło Radomska. Jego syn Jaromir niewiele mógł pamiętać. Stracił ojca w wieku dwunastu lat. Był wychowywany przez macochę, gdyż ojciec szybko wstąpił w drugi związek małżeński po śmierci pierwszej żony.
***
W 1939 roku Jaromir trafił do niewoli niemieckiej, a po wojnie przez Anglię do Australii. W Australii urodziła się Krysia i choć jest to jej ojczyzna, jak sama mówi, czuje mocno swoje polskie korzenie. Niestety ojciec niewiele przekazał jej informacji o dziadku, a z żyjących członków rodziny nikt nic nie wie o środowisku rodzinnym Antoniego.
***
Rodzicami Antoniego byli Kazimierz i Barbara z Gawrońskich zamieszkali w Szarbsku. Rodzicami Kazimierza Franciszek i Józefa z Pancerów, zaś ojcem Franciszka Roch Sokalski (około 1790 - 1853 Szarbsko), rodzony brat mego praprapraprapradziadka Piotra Sokalskiego.
 ***
Dobrze trafić na kogoś o wspólnych korzeniach, sięgających tak nieodległych czasów - do początku XIX wieku! Nieocenioną rolę w takich przypadkach spełnia internet!
***
Gdy przeczytałem w jednym z e-maili, że latem Krysia zamierza odwiedzić wraz z synem Alexem Polskę i dodatkowo udać się do Szarbska nie wahałem się długo. "Chętnie odwiedzę Szarbsko po raz pierwszy wraz z Wami!" brzmiała moja wiadomość.

***
Zamieszkaliśmy w Dąbrówce u pani Teresy. Dwa oddzielne domki, każdy dwuosobowy. Była piękna pogoda i byliśmy głodni. Pierwszy wspólny obiad zjedliśmy na ocienionej werandzie domu naszej gospodyni. Zupa ogórkowa i naleśniki z serem polane słodką śmietaną i sosem malinowym. Pychota!

***
Zakupy w lokalnym sklepie spożywczym. Mieliśmy być w Dąbrówce przez dwa dni, z zamówionym tylko obiadem. Australijczycy chcieli koniecznie zjeść polską kaszankę na kolację. Zaopatrzeni w trzy grube kiszki, kiełbasę, boczek, jajka, warzywa, masło i chleb wróciliśmy na kwaterę, aby ustalić plan na najbliższe dni. Wyszedł nam naprawdę napięty terminarz!
***
Najpierw pojechaliśmy do Szarbska. W wiosce tej urodziła się moja babcia, a przodkowie mieszkali na pewno przez sto lat poprzedzających to wydarzenie, jak nie więcej. Byłem mocno ciekawy, jak wygląda ta miejscowość. Po drodze spytaliśmy napotkaną kobietę o nazwisko Szokalski. Dowiedzieliśmy się, że mieszka taka rodzina w Szarbsku. Odpowiednio skierowani minęliśmy ruiny młyna nad strugą, a w drodze do celu zatrzymaliśmy się jeszcze przy zabytkowej drewnianej kapliczce.


***
W Szarbsku nie dowiedzieliśmy się niczego nowego. Rodzina Szokalskich, do której trafiliśmy nie potrafiła znaleźć powiązań z dziadkiem Krysi. Dostaliśmy jedynie wskazówkę do jakiej osoby dotrzeć w Sulejowie, aby móc się czegoś dowiedzieć. W drodze powrotnej minęliśmy ciekawą kapliczkę skrytą w cieniu drzew z następującą inskrypcją:

"Na cześć i chwałę Panu Bogu fonduszem S.P. Wawrzeńca Kowalskiego syn Józef wzniósł tę figurę, 1902 r."
Inskrypcja przypomniała mi podobne napisy opisujące kapliczki w Skórkowicach widziane podczas drugiej wyprawy w piotrkowskie.


***
W drodze powrotnej do Dąbrówki spotkaliśmy raz jeszcze kobietę, która skierowała nas do rodziny Szokalskich. To dzięki niej mieliśmy teraz okazję spotkać się z Janem Zbigniewem Wroniszewskim, ponad 90-letnim panem, żołnierzem legendarnego Hubala, później Armii Krajowej, autorem "Szkiców historycznych Końskie", a także z jego bratem Kazimierzem Wroniszewskim, w latach 50-ych autorem artykułów o okolicznych nazwach miejscowych. Dzięki rozmowie z braćmi mogliśmy dowiedzieć się, jakie rodziny Szokalskich mieszkały w okolicy po II wojnie światowej. Od pierwszego z braci dowiedziałem się, jakie były okoliczności spalenia w 1944 roku przez Niemców wsi Zygmuntów, z której pochodziła moja prababcia Antonina.
***
Do zmierzchu jeszcze sporo czasu zostało, więc po pożegnaniu naszych rozmówców wróciliśmy do Dąbrówki i udaliśmy się na cmentarz w celu odszukania nagrobków rodzin o nazwisku Szokalski. Znałem ten cmentarz dość dobrze z pierwszej wycieczki. Niewątpliwie warto wspomnieć o nagrobku rodziny Żurawskich, właścicieli dworu w Szarbsku przed wojną, szykanowanych po wojnie przez władze komunistyczne, a także o licznych nagrobkach osób spalonych podczas pacyfikacji wsi Zygmuntów w 1944 roku.


***
Kolacja. Krysia wzięła się za warzywa, Alex za coś innego. Ja postanowiłem przygotować kaszankę. Pokroiłem na plastry, wrzuciłem na patelnię, dodałem cebulkę.
- Alex, jadłeś taką?
- Nie, pierwszy raz.

 Chyba smakowała. Zawartość patelni zniknęła w mgnieniu oka. Przy żubrówce i sękaczu siedzieliśmy do późna w nocy, tocząc rozmowy o Polsce, o australijskiej Polonii, anglosasach, australijskich aborygenach i oczywiście genealogii. Musiało być późno, gdy rozeszliśmy się od stołu każdy w swoją stronę.

***
Następnego dnia rano, śniadanie przygotowywał Alex. Jajecznica z boczkiem i cebulką była wyśmienita.


***
Po śniadaniu pojechaliśmy do Skórkowic, aby pomyszkować w księgach metrykalnych z przełomu XIX i XX wieku i poszukać zapisów o ślubach bądź zgonach rodzeństwa Antoniego Szokalskiego. Przejeżdżaliśmy przez wieś Starą, w której urodził się mój prapradziadek Łukasz Krupa . We wsi ciekawa kapliczka z inskrypcją pisaną ręką chłopską.



***
Do Skórkowic przyjechaliśmy tuż przed pogrzebem. Nie mając pewności, czy będziemy mogli zajrzeć do ksiąg metrykalnych udaliśmy się na cmentarz, w poszukiwaniu nagrobków rodzin o nazwisku Szokalski. Niewiele takich nagrobków w porównaniu z cmentarzem w Dąbrówce.
***

Przed wejściem na cmentarz już z daleka zwróciła naszą uwagę niezwykła budowla. Napotkany mężczyzna na pytanie co to za kapliczka, odpowiedział, że to był pierwszy obiekt postawiony na terenie cmentarza w formie latarni, mającej za zadanie wskazywać błąkającym się duszom drogę do miejsca wiecznego spoczynku.

***
W umówionym czasie stawiliśmy się na plebanii parafii Skórkowice. Nie było łatwo przekonać księdza bez wcześniejszej zapowiedzi, do przeglądania ksiąg, ale udało się! Znaleźliśmy między innymi akta zgonów Walerii Sokalskiej, Józefa Sokalskiego, Józefa Szokalskiego oraz akt zawarcia małżeństwa Ewy Szokalskiej, wszystkie dotyczące rodzeństwa Antoniego. Ja zaś dodatkowo odnalazłem akt zgonu mej praprababci Katarzyny z Dzidkowskich, a także akt zgonu Jana Sokalskiego, mego prapraprapradziadka.



***
Ze Skórkowic udaliśmy się do Sulejowa poszukiwać wskazanej nam wcześniej osoby o nazwisku Szokalski. Zupełnie w ciemno, ale korzystając z przekazanych wskazówek trafiliśmy. Zostaliśmy zaproszeni do środka na kawę, jednakże i tu nie udało się ustalić żadnych powiązań z dziadkiem Krysi. Atmosfera jednak była tak wesoła i przyjazna, że namówieni przez panią domu zostaliśmy aż do wieczora. Opuszczaliśmy Sulejów obładowani miodem z przydomowej pasieki oraz jabłkami.

***
Wieczorem zajechaliśmy jeszcze do Szarbska na zachód słońca. Jakże pięknie wyglądała wioska rozświetlona refleksami różu, pomarańczy i żółci, przebijającymi się przez nadciągającą szarość. Pagórkowaty teren, stare kapliczki, urocza zadrzewiona alejka prowadząca do dawnego dworku Żurawskich, szczekanie psów - wspaniałe akcenty kończące tę polsko-australijską wyprawę.