Druga wycieczka w piotrkowskie

Po trzech latach znów pojechałem do Piotrkowa Trybunalskiego. Białystok spowijał półmrok, gdy wsiadaliśmy wraz z Anną do pociągu, który bez przesiadek miał nas zawieźć do celu podróży. Plan był dość napięty. Miałem zamiar odwiedzić nowy cmentarz rzymskokatolicki w Piotrkowie Trybunalskim, na którym nigdy wcześniej nie byłem i odnaleźć nagrobki prababci oraz innych krewnych, pojechać do Skórkowic i tam przejrzeć parafialne księgi metrykalne z lat 1888-1920, następnie wrócić do Piotrkowa i odwiedzić parafię pw. świętych Jacka i Doroty, gdzie zależało mi na znalezieniu metryki zgonu prababci. Dość dużo, jak na jeden dzień, choć wszystkie spotkania postarałem się wcześniej zaaranżować.

W Piotrkowie wysiedliśmy z pociągu po wpół do jedenastej. Zaszliśmy do nieopodal położonego dworca autobusowego i dowiedzieliśmy się, że autobus do Skórkowic odchodzi o 12.10. Mieliśmy 1,5 godziny, aby dojść do cmentarza, odnaleźć nagrobki i wrócić na autobus.

Nekropolie piotrkowskie położone są przy ulicy Cmentarnej, niedaleko ścisłego centrum miasta. Naszym celem był nowy cmentarz rzymskokatolicki, na którym chcieliśmy odnaleźć 4 nagrobki. Do cmentarza szliśmy ulicą Wojska Polskiego zabudowaną XIX-wiecznymi lub z początku XX wieku, dość odrapanymi, kamienicami.

Dochodząc do nowego cmentarza mijaliśmy widoczne za murem nagrobki najstarszej piotrkowskiej nekropolii. Nie było jednak czasu, aby ją odwiedzić. Niedaleko bramy nowego cmentarza we wskazanym miejscu czekała już na nas mapka z rozlokowaniem kwater i poszukiwanych nagrobków (podziękowania dla pani z biura cmentarza).

Dość szybko odnaleźliśmy nagrobek stryjostwa mojej babci - Jana Krupy (08.06.1889 - 07.04.1930) i jego żony Stanisławy z Woźnickich (20.09.1895 - 12.03.1981). Jan Krupa był legionistą w okresie I wojny światowej, a po wojnie prowadził warsztat szewski w Piotrkowie Trybunalskim.

"Brat ojca, Jan, był żarliwym zwolennikiem Legionów[...] Pewnego dnia - chyba w pierwszej połowie 1914 roku, pamiętam tę scenę dobrze - ojciec przybiegł ze wsi i ze strachem powiedział matce, że przyjechali Kozacy. Gdzieś z ukrycia przyniósł książki i różne broszury. W podnieceniu pchał je siłą w ogień, aż sklepienie na przodzie paleniska glinianej kuchni rozsypało się. Jak się później okazało, Kozacy nie przyjechali na rewizję. Ojciec spalił niepotrzebnie książki i zepsuł świeżo bieloną kuchnię. Od matki dostał "odręczne" wymówki za kuchnię, od brata przy najbliższej naradzie spiskowców również wiele niepochlebnych słów z powodu zniszczenia literatury szczególnie ważnej, dotyczącej Legionów."


Odwiedziliśmy również miejsce pochówku mojej prababci Antoniny Krupy z Krzysztofików (4.05.1888 - 5.01.1943), która jest pochowana razem ze swoim wnukiem Janem Wroniszewskim (16.11.1939 - 15.07.1997).

Niestety nie odnaleźliśmy nagrobka Władysława Krupy, drugiego stryja mej babci. Pośpiech sprawił też, że nie poszukiwaliśmy nagrobka Stefana Krupy, brata mej babci. Do odjazdu autobusu zostało już niewiele czasu, więc szybko ruszyliśmy w kierunku dworca autobusowego.

Po około godzinie jazdy stukaliśmy do drzwi plebanii. Ksiądz okazał się bardzo gościnny. Przez 3 godziny mogłem wertować księgi.

Interesowały mnie przede wszystkim księgi urodzeń, zaślubionych i zgonów z lat 1888-1920. Księgi skórkowickie z lat 1810-1815 i 1819-1888 przeglądałem przez ostatnie kilka lat w mormońskiej czytelni Centrum Historii Rodziny. Natomiast rok 1920 jest czasem powstania parafii pw. św. Rozalii w Dąbrówce, która objęła miejscowości zamieszkałe przez większość moich przodków: Starą, Zygmuntów, Klew, Dąbrówkę oraz Szarbsko. Większość zapisów z okresu, który mnie interesował prowadzona była w języku rosyjskim.

Wyjazd okazał się bardzo owocny. Oto co odnalazłem i co udało mi się ustalić.

1. Pokolenie praprapradziadków (3xpra):

- metryka zgonu praprapradziadka Ignacego Franciszka Janiszewskiego (często nazwisko Janiszewski w aktach parafii skórkowickiej zapisywano jako Januszewski lub Januszowski). Zapis ten pokazuje, w jaki sposób dokonywano pomyłek w dawnych czasach. Rodzice Ignacego Franciszka wpisani do aktu zgonu noszą imiona rodziców jego drugiej żony - Marianny Gębickiej. Imię Marianny także przekręcono na Juliannę - imię jej matki. A że jest to akt zgonu mego praprapradziadka, jestem na 99 % pewien. Analizując bowiem akta parafii Skórkowice przez cały wiek XIX nie natknąłem się na innych Janiszewskich niż rodzina i potomkowie mego praprapradziadka, który urodził się w Reczkowie w sąsiedniej parafii, a do parafii skórkowickiej "wprowadził" Janiszewskich poprzez małżeństwo z moją prapraprababcią Antoniną z Szokalskich.

2. Pokolenie prapradziadków.

- metryka ślubu mego prapradziadka Łukasza Krupy (ur. 11.10.1856) z Emilią ze Snochowskich. Swego czasu babcia opowiadała mi, że po śmierci pierwszej żony Wiktorii z Janiszewskich, jej dziadek Łukasz Krupa ożenił się po raz drugi z niejaką Gustą. Odnaleziony akt zawarcia małżeństwa wyjaśnia wszystko. Gusta to właśnie Emilia ze Snochowskich, która w momencie zamążpójścia za mego prapradziadka była wdową po pierwszym mężu Janie Guście.

- metryka zgonu mej praprababci Wiktorii Krupy z Janiszewskich (13.12.1861 - 23.07.1906), pierwszej żony wymienionego wyżej Łukasza Krupy. Data śmierci potwierdza, to co słyszałem kiedyś od babci, że Wiktoria zmarła w wyniku ciężkiego porodu. Odnalazłem bowiem również zapis urodzenia Stanisława Krupy, syna Łukasza i Wiktorii, urodzonego 23.07.1906 roku, zmarłego dwa dni później.

- akt zgonu Kazimierza Janiszewskiego, brata Wiktorii.

3. Pokolenie pradziadków.

- metryka ślubu mych pradziadków: Ignacego Krupy (22.01.1882 - 8.11.1941) i Antoniny z Krzysztofików.



- metryki chrztu braci pradziadka Ignacego:

- Jana Krupy, wspominanego już wyżej.

"W ostatnim okresie przed wybuchem pierwszej wojny światowej przyjezdni z Piotrkowa wywoływali we wsi szczególnie duże ożywienie. Stryj Jan odgrywał chyba w tej grupie najważniejszą rolę. Ze słów, które w rozmowie często padały, utkwiły mi w pamięci: Sybir i Legiony. Nie umiałem sobie z nimi poradzić - co to jest ten Sybir i Legiony? Z czasem doszło trzecie, Diabla Góra. Po latach, kiedy świat był mi widniejszy, przestały one być dla mnie zagadką. W sąsiedniej wsi, Aleksandrowie, mieszkał Franciszek Wojciechowski, nauczyciel cieszący się w okolicy bardzo dobrą opinią jako człowiek i Polak. Na tej tajemnicą okrytej Diablej Górze z jego udziałem odbywały się nocami, z soboty na niedziele, narady i zjazdy organizatorów walki z zaborcą carskim. Stryj Jan Krupa i jego koledzy spełniali rolę osłony, czy ochrony. Na początku 1914 roku stryj wraz kolegą Franciszkiem Wereszką przyjechał do Szarbska. Byli rozczarowani, gdyż miało przybyć znacznie więcej ludzi na ten punkt zbiórki. Po paru dniach, obaj wyposażeni na drogę w jedzenie i inne potrzebne rzeczy, udali się w kierunku Częstochowy, by przedostać się do Krakowa. Chcieli wstąpić do Legionów. Stryjowi udało się zrealizować marzenia - walczył o wolną Polskę, ale poznał też sławny obóz niemiecki w Szczypiornie. Po zwolnieniu się z wojska zamieszkał w Piotrkowie i przejął po zmarłym koledze zakład szewski. Kiedy miał wolny czas, pracownicy nagabywali go, aby opowiadał o wojnie i Legionach."

- Władysława Krupy (1892 - 1974). Władysław, podobnie, jak jego brat Jan, wyjechał z rodzinnej wsi do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie pracował w piekarni. Na marginesie aktu urodzenia znajduje się dopisek informujący, że w roku 1928 Władysław wstąpił w związek małżeński z Zofią Kardynią. Moja babcia wspominała, że brat Zofii - Zenon, pracujący przed wojną w hucie szkła Hortensja, przywoził na święta Bożego Narodzenia bombki szklane wyprodukowane w tejże hucie.


- Stanisława Krupy (23.07.1906 - 25.07.1906), dziecka, które żyło tylko dwa dni, o którego istnieniu wcześniej nie wiedziałem.

- Wacława Krupy, o którego istnieniu moja babcia, opowiadając mi kiedyś o przodkach, nie wiedziała. Wacław zmarł młodo w wieku 9 lat, na jego ślad natrafiłem analizując dawne dokumenty rodzinne.


- Konstantego Krupy.

"Większość pracowników w zespole stryja miała skrajnie lewicowe poglądy. Przewodził im młodszy brat Jana, Konstanty.[...]

"W niedzielę 16 maja 1943 r. przyjechał do mnie stryj Jan Krupa-Skibiński z grupy pepeesowskiej WRN w Radomsku i kategorycznie żądał, abym z nim opuścił Piotrków, wróżąc mi wpadkę. Nie zdecydowałem się wyjechać natychmiast. Przyrzekłem, że w środę będę w Radomsku. Uwierzył i wyjechał. Po południu przyszedł Józef Bakalarski i zaproponował pójście do kina. Po powrocie zrobiliśmy kolację. Od dłuższego czasu nie spałem w swoim mieszkaniu. Dlaczego wtedy ogarnęło mnie lenistwo? Na pół rozebrany położyłem się na łóżku. Uspokajałem się, że przy niedzieli nie przyjdą."

Według relacji babci Konstanty Krupa używał pseudonimu Jan Skibiński podczas okupacji. Na marginesie odnalezionego przeze mnie aktu urodzenia znajduje się dopisek, że Konstanty Krupa zmienił i imię i nazwisko na Jan Skibiński. Po wojnie związany z nową władzą w Łodzi. Poszukując informacji o Konstantym Krupie w internecie, natknąłem się na interesujący akapit w artykule "Obchody 1000-lecia chrztu Polski w dokumentach SB" opublikowanych na stronach Archidiecezji Łódzkiej:

"Wielu uważało, że efekt tych posunięć będzie odwrotny w stosunku do zamierzonego przez władze. Tak sądził m.in. Jan Krupa-Skibiński, dyrektor administracyjny Zakładów Przetwórstwa Drzewnego w Łodzi przy ul. Kopcińskiego : "Przez przyjazd Wyszyńskiego wszystko postawiono w stan pogotowia, jakby to groziło rewolucją. Jakiś obłęd ich opętał, że do tego przywiązują taką wagę. Nawet konflikt na Bliskim Wschodzie zszedł na drugi plan. Taka silna władza ludowa, a boi się przyjazdu Wyszyńskiego. Ludzie na pewno zrobią na złość i pójdą zobaczyć Wyszyńskiego, nie pomogą żadne imprezy i będzie wielka masa ludzi i będzie manifestacja"."

4. Pokolenie dziadków.

- metryka chrztu Stefana Krupy (1909 - 1983), brata mej babci, działacza przedwojennego PPS w Piotrkowie Trybunalskim, współtwórcy powstałej w 1938 roku Robotniczej Spółdzielni "Wyzwolenie", więźnia Oświęcimia, Buchenwaldu i Flossenburga.


- metryki chrztów Marianny Krupy i Stanisława Krupy, rodzeństwa mojej babci, które zmarło we wczesnym dzieciństwie.


- metryka chrztu Jana Krupy (1912 - 1980), kolejnego z braci mej babci, w czasie wojny przebywającego na robotach przymusowych w okolicach Bielefeld, po wojnie, aż do śmierci, mieszkańca zachodniopomorskiego Morynia.

- metryka chrztu siostry mej babci - Kazimiery Krupy (1914 - 2001), która większą część swego życia po wojnie spędziła w Szczecinie.


W samych Skórkowicach na uwagę zasługuje kościół pw. św. Łukasza Ewangelisty. Początki istnienia kościoła w Skórkowicach sięgają roku 1313, gdy z fundacji dziedziców Skórkowskich herbu Jelita powstał pierwszy modrzewiowy budynek świątyni. Obecny kościół pochodzi z lat 1639 - 1648. W zewnętrznym murze świątyni znajdują się trzy zabytkowe tablice nagrobne, dwie związane z rodem Skórkowskich, jedna poświęcona Justynie z Ostromęckich Cebulskiey.


Szczególne zainteresowanie wzbudziły we mnie dwie kapliczki: jedna ustawiona w centralnym punkcie wsi, druga przy drodze na cmentarz. Obie ufundowane przez rodziny chłopskie - nazwiska Pisiałek i Jończyk często spotykane są w XIX-wiecznych parafialnych księgach metrykalnych. Napisy wykonane ręką chłopską chwytają za serce.




Do Piotrkowa wróciliśmy w porze zmierzchu. Wnętrze kościoła pw. św. Jacka i św. Doroty robi ogromne wrażenie przepychem, ale jednocześnie pięknem wystroju. W kruchcie malowidło upamiętniające poległych w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku oraz napis poświęcony wieloletniemu rektorowi tej świątyni, pochodzącemu z Podlasia Eugeniuszowi Leliwie-Lipińskiemu. Z księdzem spotkaliśmy się po wieczornej mszy. Księga zmarłych z lat II wojny światowej, do której mieliśmy okazję zajrzeć w celu sfotografowania zapisu o metryki zgonu prababci Antoniny z Krzysztofików nie przypomina ksiąg skórkowickich, jest już podzielona na stałe rubryki, oprawiona w grube okładki. Świadectwo tamtych czasów. Dowiaduję się, że prababcia zmarła w piotrkowskim szpitalu św. Trójcy.

Nie skorzystaliśmy z rady księdza i nie zjedliśmy kolacji w restauracji "Pod kasztanami". Anna wypatrzyła bowiem sieciową pizzernię "Gruby benek", o której mieliśmy bardzo dobre zdanie po jednej z wycieczek rowerowych po Białymstoku. Pizza benek trybunalski, którą zamówiliśmy nie należała jednak do najlepszych.

Było już późno, trzeba było zakotwiczyć w jakimś hotelu. Piotrków mimo, że jest byłym miastem wojewódzkim, nie dysponuje szeroką bazą hotelową. Zdecydowaliśmy się na położony nieopodal dworca "Hotel Trybunalski", nie najwyższych lotów, ale miał wolne miejsca! A wczesnym rankiem dnia następnego wyruszyliśmy w drogę powrotną.

***

Wszystkie cytaty kursywą pochodzą z książki Stefana Krupy "A jednak tak było", Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1981.

Święta Bożego Narodzenia we wspomnieniu babci. Miejsce: Szarbsko.

Notka opublikowana w "salonie24", 23 grudnia 2008 roku.

"Święta to była wielka uroczystość, bo przecież dzieci przyjeżdżały na Boże Narodzenie z miasta. Kazia była w mieście, Stefan był w mieście, ja byłam w mieście. Wszyscyśmy zjeżdżali. Kolację jadło się przy tej dużej ławie, bośmy się przy stole nie mieścili. Przy stole mogło usiąść sześć osób najwyżej, a nas przecież było trochę więcej. Szeroką ławę, przy której spożywaliśmy wieczerzę mama nakrywała ładnym obrusem lnianym. Obrusy haftowała Hela od Krzysztofików, która mieszkała u nas długi czas.

Na ołtarzyku leżało sianko nakryte obrusem, nieduży bochenek chleba, który wypiekała mama i opłatek. Opłatki roznosił organista. Zawsze trzeba było go obdarować jakimiś produktami.

Choinka była wieszana u sufitu na deskach, za czubek na haku u belki. Była obciążana trojakiem, albo drewnianym wiadrem. Mieliśmy ładną choinkę. Ojca brat - Władek wżenił się w rodzinę, w której brat mojej stryjenki – Zenek Kardynia pracował w hucie szkła Hortensja w Piotrkowie Trybunalskim. Tam wyrabiano zabawki na choinkę, spirale, lody, różne zabawki, a resztę kupowało się, np. główki aniołków. Stryj przywoził te zabawki, a że wtedy nie było elektryczności, to na choince paliły się świeczki.

My staliśmy na dworze i patrzyliśmy, czy jest pierwsza gwiazdka i z krzykiem do domu wpadaliśmy. Pamiętam, jednego razu byłam razem z moją siostrą Florką. Pierwsza gwiazdka zaświeciła, a tu Stefana nie było jeszcze. - O Jezu, nie przyjedzie, bo śniegi takie wielkie. Przyszedł. Zdążył.

Przed wieczerzą była kolęda. Całowanie. Było to naprawdę wzruszające.

Potrawy były następujące: pierogi z kapustą i grzybami, (dzień wcześniej mama je gotowała, a opiekała w wigilię), ryż zalewany kompotem z suszonych owoców (Ojciec kupował ryż wymieniając na kaszę jaglaną albo na fasolkę. U nas pszenica się nie rodziła, rodziły się różne fasole. Drobną perłówkę wymieniali na ryż. Kaszę jaglaną - u nas ładne prosa były - wymieniał ojciec na pszenicę. Mąka nie była tak biała, jak teraz na bułki, raczej kremowa.), kasza gryczana z olejem lnianym, kasza jaglana gotowana i jęczmienna gotowana.

Grudzień to była ostra zima. Chłopcy szli nad Pilicę, wyrębywali przeręble siekierą, głuszyli ryby uderzaniem w lód, przynosili kosz ryb do domu. Szczupaki, płocie, lipce i inne. Mama nie chciała obierać okoni, bo dużo ości, więc jakoś wodą parzyła.

Na wsi był zwyczaj, że kisili kapustę białą szatkowaną, kapusta czerwona była kiszona w całości. Głąb był nacinany, kiszona była w słonej wodzie, bo sama nie puszczała soku. Sok był piękny, czerwony. Gdy już mocno ukisła, to się ją wyjmowało, kroiło i do obiadu podawało. Mama gotowała ten sok, dodawała listka, pieprzu i ryby były gotowane na tym soku. To było bardzo dobre. Z pierogami, lub rybami smażonymi na oleju się to jadło. No i śledzie. To była rozkosz. Mama kupowała śledzie bardzo przesolone, sztywne były od tej soli. Moczyło się je w wodzie. Mama ucierała mlecze, osobno gotowała albo raczej parzyła cebulę drobno, trochę octu dodawała, przypraw. Śledzie kroiła w dzwony i zalewała. To było jak śmietaną zalane, bo tego mlecza było dosyć dużo. Jakie to było dobre! Śledzie podawano do pyrów okraszonych olejem.

Później na deser były pieczone bułki z serem. Sery wyciskane robiło się jesienią. Później kładło się do pieca na tarninę i tam się suszyło. Jak się zimą chciało pierogów z serem, to się go ucierało na tarce. Dużo było ciasta drożdżowego, dużo z twarogiem, nie było jakichś wymyślnych. Mama też piekła pierniki. Gotowała maślankę z cukrem tak długo, aż się brązowa zrobiła i tym zarabiała kruche ciastka, które później wyżynała na choinkę.

W wieczór wigilijny ojciec brał też opłatek kolorowy: różowy albo zielony i szedł do obory, do stajni, bo trzeba było dać opłatek koniom, krowom, owcom. Ja byłam ciekawa, jak zwierzęta rozmawiają z ojcem. Mieliśmy dwie krowy - wiśniową i smolichę. Pytałam: - Co mówiła wiśniowa? - Żebyś ty ją mniej po tyłku lała. - A smolicha? - A żebyś jej pozwoliła więcej biegać.

Później to już było wylegiwanie się, radocha.

Na pasterkę chodziło się do Dąbrówki. Chodziła mama i dorośli. Dzieci nie chodziły.

Przychodzili też kolędnicy poprzebierani z gwiazdą. Dziewuchy piszczały. Do popielca aż chodzili. Śpiewali kolędy. Niedźwiedź, Cygan, Herod. Misia robili ze słomy.

W czasie świąt zbierali się ludzie, śpiewali kolędy. Przede wszystkim było radośnie."

Spisane ze wspomnień Wandy Paczkowskiej z Krupów (1920-2008)