wtorek, 24 marca 2015

Zachorzów i Sławno

Z Barda pojechałem do Zachorzowa, małej wioski położonej w gminie Sławno, w powiecie opoczyńskim. Obszar powiatu opoczyńskiego należącego do województwa łódzkiego graniczy z województwem kieleckim. Miałem więc do przejechania nieco ponad 100 km.

Według "Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" wieś istniała już w XVI wieku i nosiła nazwę Zacharzew. Zacharzewskie role folwarczne dawały wówczas dziesięcinę wartości kilku groszy plebanowi w Sławnie.

Mój przodek wyjechał na zawsze z tej miejscowości w połowie XIX wieku, więc poza odległymi związkami genealogicznymi nie wiąże mnie dziś nic z Zachorzowem. Chciałem tam jednak pojechać i poszukać śladów przeszłości.

Praprapradziadek Bonifacy Krzysztofik urodzony pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku, wraz z małżonką (nie jestem niestety pewien jej imienia), która nosiła nazwisko panieńskie Martyka, mieszkał w Zachorzowie w pierwszej połowie XIX wieku. Bonifacy zmarł 11 lipca 1847 roku, jego małżonka przed 1851 rokiem. Ich syn, a mój prapradziadek Stanisław Krzysztofik urodzony 14 listopada 1841 roku w Zachorzowie, wyjechał do leżącej już za Sulejowem parafii Skórkowice, gdzie 20 października 1862 roku poślubił Katarzynę Dzidkowską. Prapradziadkowie zamieszkali w Zygmuntowie nieopodal Szarbska. I tam toczyły się ich dalsze losy.

Do Zachorzowa wjechałem wcześnie rano, w piękny słoneczny dzień, od strony Prymusowej Woli. Asfaltowa droga i płasko dookoła. Jakiż kontrast w porównaniu z górzystymi okolicami Barda. Już na samym początku spotkała mnie miła niespodzianka. Zauważyłem kapliczkę, podobną do tych z okolic Skórkowic, ze znamienną dla mych genealogicznych koneksji inskrypcją:

"Fundatorowie Jan i Maryianna małżonkowie Krzysztofiki proszą przechodnich o westchnienie i błogosławieństwo do boga. Kwietnia 14 dnia 1877 roku."


Podobnych kapliczek napotkałem jeszcze kilka, o czym w dalszej części tekstu, choć żadna z nich nie nosiła inskrypcji tak ciekawej i nie legitymowała się tak dawną metryką, jak ta na zdjęciu powyżej.

Wkrótce dojechałem do centralnego punktu wioski, w którym krzyżowały się trzy drogi: w prawo ślepa wiodąca do kościoła widocznego nieopodal, w lewo do kolonii Zachorzów. Droga  zaś na wprost biegnąca, szybko wychodziła poza opłotki Zachorzowa, przebiegała przez pola i wpadała do widocznego na horyzoncie lasku.

Na skrzyżowaniu dróg stała kapliczka zwieńczona figurką Matki Boskiej wzniesiona w roku 1919, jak głosił napis na cokole: "Matko nie opuszczaj nas. Ta figura w zniesiona na chwałę bożą, wczasie niepodległej Polski 1919 roku. Włoscjan wsi Zachożowa."



Bardzo malowniczo przedstawiał się drewniany kościółek po prawej z towarzyszącą mu dzwonnicą. Został wybudowany w roku 1785 jako kaplica dworska pw. św. Izydora z fundacji Michała Domaniewskiego, starosty szczurawskiego i jego żony Doroty Dunin Brzezińskiej. Parafia została erygowana w Zachorzowie dopiero w 1958 roku, a w 1986 dawna kaplica dworska została rozbudowana i dziś służy jako kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła.



Obok kościoła znajduje się pomnik błogosławionego Henryka Krzysztofika zamęczonego w Dachau. Wnętrza świątyni nie udało mi się jednak zobaczyć.



Wróciłem do centralnego punktu wsi i ruszyłem drogą prosto tam, gdzie na horyzoncie wcześniej widziałem lasek. Wkrótce dotarłem do cmentarza, który położony był po lewej stronie drogi. Po prawej zaś na wzgórzu wśród sosen stała kapliczka wskazująca na to, że w miejscu tym chowano kiedyś ofiary XIX-wiecznych epidemii cholery. "Na cześć i chwałę Panu Bogu. 1953 r. Figura wzniesiona przez mieszkańców wsi Zachorzów, tu spoczywają zwłoki zmarłych na epidemje cholery 1865 i 1894 r. Przechodniu proszą Cię o Zdrowaś Marja".



Cmentarz zachorzowski musiał powstać w latach 50-ych XX wieku. Żaden z nagrobków nie ma bowiem metryki starszej. Jest niewielki. Sporo nagrobków osób o nazwisku Krzysztofik. O wiele rzadziej da się zauważyć nazwisko Martyka. Na jednym z krzyży nagrobnych zamiast inskrypcji zauważyłem zdjęcia kobiety, co raczej nie zdarza się często.



Z cmentarza wróciłem z powrotem do Zachorzowa i przyjrzałem się innym kapliczkom wiejskim. Oto niektóre z nich:



Kapliczka ze świętym Janem Nepomucenem z końca XIX wieku.



Kapliczka stojąca zaraz przy wjeździe z Zachorzowa do Zachorzowa-Kolonii. "Najsłodsze serce Maryi, zlituj się nad nami. Fundatorowie włosc. Kol. Zachorzow, 1937 r."



Najnowsza z oglądanych przeze mnie kapliczek.



Kapliczka stojąca u południowo-zachodniego krańca wsi z 1920 roku.


***

W czasach, gdy w Zachorzowie mieszkali moi przodkowie, miejscowością parafialną, gdzie chrzczono dzieci, zawierano śluby i odprawiano nabożeństwa żałobne było Sławno. Dziś oddzielone jest od Zachorzowa ruchliwą drogą krajową nr 12 łączącą nieodległy Sulejów z Opocznem. Kiedyś zapewne do Sławna szło się bądź jechało bez przeszkód przez okoliczne pola i lasy.

Przy drodze do Sławna w lesie po prawej stronie zauważyłem pomnik poświęcony pamięci 42 powstańców styczniowych z oddziału kapitana Waltera, poległych w walce z Moskalami 9 kwietnia 1864 roku.


Wkrótce las się skończył i wjechałem do Sławna. Zatrzymałem się przy cmentarzu po lewej stronie drogi. Jest o wiele starszy i większy od zachorzowskiego, z zachowanymi ciekawymi starymi nagrobkami.


Nagrobek rodu Poklewskich-Koziełł, do których należał majątek Mniszków. Inskrypcje nagrobne wskazują, że pochowani są tu Paweł Poklewski-Koziełł (1839-1902) i Zygmunt Poklewski-Koziełł zmarły w wieku 10 miesięcy w 1879 roku.


Nagrobek Franciszka Malinowskiego (1816-1887).


Nagrobek Michała Cielca (1824-1900).


Nagrobek rodziców pochodzącego z Zachorzowa, wspomnianego wyżej, błogosławionego Henryka Krzysztofika.


Nagrobek Andrzeja Psarskiego (1818-1870), właściciela wsi Grabowa.


Nagrobek Stanisława Mąkólskiego (1820-1891) wystawiony przez wdzięcznych wychowańców.


Nagrobek Emilii Formińskiej (1848-1865).


Nagrobek Urszuli z Buczniów Żarskiej (1825-1895).


Dom duszy Franciszki Grabińskiej (1827-1859).

W centrum Sławna, dość niewielkiej, choć charakteryzującej się gminnym wyglądem miejscowości, stoi kościół św. Gereona z 1852, a więc z czasów nieco późniejszych, niż te, które ze względów genealogicznych mnie interesują.


Za kościołem widać zdziczały park dworski z końca XIX wieku. Zwracają uwagę również figura św. Floriana przed budynkiem Ochotniczej Straży Pożarnej, pomnik Józefa Piłsudskiego i kapliczka z 1931 roku.

Po dość krótkim rekonesansie wyjechałem ze Sławna w kierunku na Tomaszów Mazowiecki.

poniedziałek, 16 marca 2015

Bardo

Minąłem Raków, Rembów i w Sadkowie zjechałem z drogi numer 74 w boczną asfaltówkę w kierunku Barda. Szary pasek wił się wśród wzgórz, jeszcze nie zazielenionych, wszak to dopiero połowa marca. Wreszcie zaczęły się zabudowania, a przede mną na wzgórzu widać było biało-czerwoną sylwetkę kościoła. Dojechałem do miejscowości, gdzie 6 grudnia 1900 roku urodził się mój pradziadek Stefan Stępień.

***

Pierwsze udokumentowane informacje o Bardzie sięgają końca XIV wieku, gdy należało ono do rodziny Kurozwęckich. Od 1470 roku stał we wsi drewniany kościół ufundowany przez Mikołaja z Kurozwęk, wokół kościoła znajdował się zaś cmentarz. Po śmierci ostatniego właściciela z Kurozwęckich właścicielką wsi została Jadwiga Gnoińska, która wyszła za mąż za działacza reformacyjnego Jana Sienieńskiego. Nieopodal Barda znajduje się Raków, w średniowieczu silny ośrodek ariański. Arianie po sąsiedzku zapisali się w historii Barda, paląc kościół, a teren wokół wraz z cmentarzem równając z ziemią, jak dowiedziałem się od księdza proboszcza.

***

Dzisiejszy kościół stoi w zupełnie innym miejscu, a miejsce dawnego, spalonego kilka wieków temu jest w sposób mglisty pamiętane przez mieszkańców wioski. Według księdza proboszcza, miejsce dawnego kościoła znajdowało się przy drodze z Barda do Łagowa. Jeden ze starszych mieszkańców wsi, 80-letni pan Feliks powiedział mi, że od ojca słyszał, iż miejsce spalonego kościoła jest tam, gdzie dziś stoi opuszczone gospodarstwo państwa Religów. Miejsce to zupełnie z daleka nie przypomina gospodarstwa, zarosło bowiem prawie doszczętnie drzewami.


***

Takich pustostanów przybywa we wsi, niegdyś sporej. Składały się na nią 3 osady: Bardo Dolne - wieś i folwark, Bardo Górne - wieś i Bardo - plebania, wchodzące w skład gminy Rembów. Jak mówi pan Feliks, we wsi było 180 domów, dziś zostały dwie krowy, dwóch starszych gospodarzy, a większość młodych wyjechała.

***

Obecny kościół parafialny, barokowo-klasycystyczny został wybudowany w 1789 roku z inicjatywy Barbary Misiewskiej, stolnikowej bracławskiej, wówczas właścicielki wsi. Biało malowany kościół z czerwonym dachem stoi w centrum, na wzgórzu, w miejscu widocznym z wielu stron. Przy kościele zaś dzwonnica, mieszcząca dzwon pochodzący z XV wieku.



***
Mam problem z genealogią pradziadka Stefana. Księgi metrykalne bardzkie spłonęły pod koniec drugiej wojny światowej, nie ostały się nawet duplikaty. Według księdza proboszcza, w 1945 roku, gdy ruszył front, pocisk uderzył w budynek plebanii, w którym utworzyła się dziura. Księgi parafialne zostały przeniesione na przechowanie do nieopodal położonego budynku organistówki. Budynek plebanii przetrwał, ale organistówka spłonęła wraz z zawartością, trafiona innym pociskiem.

***
Wnętrze kościoła bardzkiego niewielkie, ale bardzo interesujące i sprzyjające intymnej atmosferze modlitwy. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ołtarz boczny po lewej stronie został zdjęty najprawdopodobniej do konserwacji, gdyż ściana w miejscu, gdzie wisiał, jest pusta, natomiast z prawej strony w ołtarzu bocznym znajduje się bardzo ciekawy obraz św. Izydora Oracza.




***
Za kościołem droga mocno skręca na południe. Dojeżdżam nią do cmentarza, chcą upewnić się, czy Stępniowie to typowe dla Barda nazwisko. Mam bowiem wątpliwości, czy rodzina Stefana pochodziła stąd. Kolejni jego bracia i siostry rodzili się w Wojnowicach niedaleko Radomska.

Cmentarz jest nieduży, niewiele więc czasu trzeba, aby przejść między wszystkimi nagrobkami. Tych z nazwiskiem Stępień jest niewiele. Raptem 2.

***
Wspomniany pan Feliks nie kojarzy Stępniów w Bardzie. Nagrobki Stępniów na cmentarzu związane są według niego z rodzinami z Zalesia w parafii Szumsko i z Czyżowa, z tym, że w drugim przypadku nazwisko Stępień dotyczy nauczyciela ze Słupii, który przybył do Czyżowa.

***

Na cmentarzu w Bardzie znajduje się za to kilka starych interesujących nagrobków. Najstarszym wydaje się być ten z 1861 roku:


"Tu spoczywają zwłoki ś. p. Jana Cwiertniewicza, zmarłego 19 stycznia 1861 r. w wieku lat 20. Pogrążona w nieutulonym żalu pozostała matka po stracie drogiego syna. Tę pamiątkę kładzie prosząc o pobożne westchnienie." - głosi inskrypcja.

Pozostałe odróżniające się wiekiem nagrobki to:


nagrobek Marii Karmańskiej z Michnowskich herbu Wczele (1847-1891),


nagrobek Michała Baltena (1852-1913),


nagrobek Michała Cichego (1897-1911) wystawiony przez dziadka Jakuba Pałkę.

***
Opuszczam Bardo. Dowiedziałem się niewiele, ale to i tak dużo, gdyż niczego więcej nie spodziewałem się dowiedzieć. Być może wieś ta była tylko miejscem postoju prapradziadków Kacpra i Józefy Stępniów, którym urodził się syn Stefan, z którego wyruszyli dalej w okolice Radomska, a później na Wołyń.

środa, 11 marca 2015

Jan Uzarek, mój 4xpradziadek

Zajmowanie się genealogią to szaleństwo. Nic bowiem poza cząstką materiału genetycznego nie łączy nas z pokoleniami odległymi w czasie. Nie znaliśmy tych ludzi, ich świata wartości, udogodnień technicznych z których korzystali, codziennych czynności. Nie łączy nas z nimi żaden związek emocjonalny. Ba! Dowiadujemy się o ich istnieniu przeważnie z dokumentów, gdyż pamięć rodzinna nie sięga tak daleko w przeszłość. O ile dokumenty mówią prawdę. Wezmę dla przykładu moją prababcię Józefę. Jej obecność na tym świecie zakończyła się prawie równo 50 lat przed moim urodzeniem. Od tamtych zamierzchłych już czasów do czasu, gdy przyszedłem na świat minęło kilka epok: dwudziestolecie międzywojenne, II wojna światowa, wprowadzanie do Polski komunizmu, mała stabilizacja gomułkowska, Gierek. O samej Józefie niewiele słyszałem w dzieciństwie, pamięć rodzinna przechowała o niej zaledwie garść informacji. A ja właśnie znalazłem akt zgonu jej pradziadka.


*

Po co w ogóle zajmować się genealogią? Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Sama ciekawość tego, skąd pochodzą moi antenaci, jakie warstwy społeczne reprezentowali, w co wierzyli, jakich dokonywali wyborów jest czysto subiektywnym czynnikiem. Chęć dotarcia do informacji archiwalnych, które dziś istnieją, ale nigdy nie wiadomo, czy będą istnieć jutro, chęć zachowania ich dla przyszłych pokoleń, dołożenie swojej cegiełki do historii rodzinnej na pewno też gra dużą w tym rolę. Myślę, że każdy zajmujący się w jakiś sposób badaniem historii rodziny ma swoje motywacje. Dodałbym do tego jeszcze zagadki, które pojawiają się podczas poszukiwań, pobudzające wyobraźnię. Ciekaw jestem, co wy o tym myślicie, genealodzy?


*

Mam w ręku płytę DVD zatytułowaną "Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Odolanowie (1808-1874)". Druga strona okładki tejże płyty zawiera wyjaśnienie: "[...]Oryginały ksiąg metrykalnych, których elektroniczne wersje zostały umieszczone na niniejszej płycie, znajdują się w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Dzięki życzliwości dyrektora tej placówki, Pana Henryka Krystka i przy finansowym wsparciu Stowarzyszenia Fundusz Grantowy Dobrego Sąsiedztwa dla Ostrowa Wielkopolskiego możliwe stało się ich zdigitalizowanie i udostępnienie w formie cyfrowej szerokim kręgom badaczy.

Radość i duma Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego jest tym większa, bowiem to członkowie OTG jesienią 2007 roku odnaleźli część ksiąg metrykalnych parafii rzymskokatolickiej w Odolanowie, wcześniej uznawanych za zaginione, a które dziś znajdują się w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu (sygnatury 100-162).[...]"

To właśnie w jednym z plików na płycie, zawierającym skany duplikatu księgi zmarłych z roku 1854 ("Duplicat Mortuorum ecclesiae Parochialis Odolanoviensis pro 1854") odnalazłem akt zgonu swego prapraprapradziadka Jana.


*

O istnieniu Jana Uzarka wiedziałem już wcześniej, dzięki odnalezionemu aktowi urodzenia Wojciecha Uzarka, mego praprapradziadka. Wiedziałem, że żonaty był z Rozalią z Kubiców i że mieszkał z nią we wsi Garki koło Odolanowa w południowej Wielkopolsce. Dotarłem także już wcześniej do informacji o innych dzieciach Jana i Rozalii: Michale, Mariannie, Rozalii, Baltazarze, Augustynie, Zuzannie i Tomaszu. Nie wiedziałem nic więcej, ani gdzie i kiedy się urodził, kiedy brał ślub, czym zajmował się w życiu, ani gdzie i kiedy zmarł.


*

Przyjrzyjmy się na przykładzie odnalezionego zapisu, czego więcej można dowiedzieć się o samym Janie.

Tu mała dygresja. Na płycie DVD, którą właśnie przeglądałem znajdują się głównie duplikaty ksiąg stanu cywilnego, prowadzone przez parafię katolicką w Odolanowie. Spotykałem się już z tym, że w duplikatach ksiąg stanu cywilnego zamieszczano często tylko część informacji, które dostępne są w tak zwanych unikatach tych ksiąg. Mam wrażenie, choć unikatów odolanowskich jeszcze nie widziałem, że tak jest również i w badanym przeze mnie przypadku. Często bowiem w duplikatach ksiąg ślubów nie wpisywano rodziców małżonków. Czyni to bardzo trudnym dotarcie do informacji dotyczących wcześniejszych pokoleń przodków.

*

Wróćmy jednak do aktu zgonu Jana Uzarka. Księga zgonów składa się z rubryk, a nie z ciągłego tekstu z informacją o zgonie i w odpowiednio nazwanych rubrykach został też zapisany ten akt.

Pierwsze trzy rubryki to numer: 127 oraz data zgonu, w tym wypadku 19 sierpnia. Obok ważna informacja mówiąca o miejscu zgonu: Garki. W Garkach urodził się  także wnuk Jana - Marcin, mój prapradziadek, tam też żył i zmarł syn Jana - Wojciech, mój praprapradziadek.

Kolejne dwie rubryki: imię i nazwisko zmarłego - Joannes Uzarek i wiek - 60 lat. Z tego wynika, że Jan urodził się około 1794 roku. Wiek Jana został pewnie podany w przybliżeniu przez osobę zgłaszającą, jak uczy genealogiczne doświadczenie.

Kolejna rubryka dotyczy zajęcia zmarłego, profesji: agricola. Czyli mój antenat był rolnikiem, jak zdecydowana większość odkrytych dotychczas przodków.

Dwie następne rubryki przeznaczone są na wpisanie nazwisk rodziców. W przypadku Jana pozostały one puste. Osoba zgłaszająca zgon nie wiedziała najprawdopodobniej, jak mieli na imię. Aby więc dotrzeć do informacji o rodzicach Jana, należałoby odnaleźć jego akt ślubu, o ile zachował się.

Kolejna informacja w polu przeznaczonym na wpisanie przyczyny zgonu: inflammatio, czyli stan zapalny. Bóg jeden raczy wiedzieć, co to może dokładnie oznaczać.

Dalej: ex uxore, czyli zmarły Jan w chwili śmierci był żonaty.

I ostatnia rubryka, dzięki której nabrałem pewności, że dotyczy Jana Uzarka, mego prapraprapradziadka, a nie jakiegoś innego Jana. Pozostawił bowiem żonę Rozalię (zgadza się!), co zapisano, jako "dereliquit uxorem Rosalia". I teraz niespodzianka. Wymieniono dzieci z pierwszego małżeństwa (z kim?), o których nie wiedziałem: Katarzyna 44 lata, Józef 40, Barbara 29 i Jan 27.

Dalej "idą" dzieci z drugiego małżeństwa, znane mi wcześniej: Marianna 26, Wojciech 25, Rozalia 23, Baltazar 21, Marcin 18, Zuzanna 8, Tomasz 7.

Nie zgadza się tu wiek tylko dwóch ostatnich: Zuzanny, która według aktu urodzenia w roku 1854 miała 11 lat, nie 8 i Tomasza, który powinien mieć wpisane 10 lat, a nie 7.

Brakuje w tym zestawieniu Augustyna, który mógł wcześniej umrzeć, choć nie dotarłem jeszcze do jego aktu zgonu.

Największą zagadką jest Michał, ale nie jego brak w zestawieniu, gdyż o jego istnieniu wiem z odnalezionego aktu zgonu. Z innej przyczyny. Michał zmarł bowiem w roku 1836 w wieku 13 lat, czyli musiał urodzić się w roku 1823. Jako rodziców w akcie zgonu wpisano Jana Uzarka i Rozalię Kubicę. Gdyby dożył zgonu swego ojca w roku 1854, miałby wówczas 31 lat, czyli byłby starszy od Barbary i Jana, dzieci Jana Uzarka z pierwszego małżeństwa. Ale przecież w akcie zgonu wpisano, że matką Michała była Rozalia Kubica, druga żona Jana. Więc?

Czy spisując zgon Michała w roku 1836 ksiądz się pomylił i wpisał jako matkę Rozalię, zamiast pierwszej żony? A może pierwsza żona Jana również nazywała się Rozalia Kubica?