Dotychczas sądziłem, że znalezienie szczegółowych zapisów opisujących życie naszych chłopskich przodków na początku XIX wieku nie jest łatwe i trzeba mieć dużo szczęścia, aby do takich zapisów dotrzeć. Ale ja miałem to szczęście i właśnie całkiem niedawno wśród zapisów majątkowych dla wsi Chmielów leżącej pod Tarnobrzegiem znalazłem akt z 1821 roku dotyczący mojego dalekiego przodka Andrzeja Siekierskiego.
Andrzej Siekierski, mój praprapraprapradziadek (około 1760-1830) był ojcem Zofii Siekierskiej. Zofia Siekierska zaś matką Marianny Motyki. Marianna Motyka dała życie Wojciechowi Tudorowi. Wojciech Tudor Andrzejowi. (Jedyne zdjęcie pradziadka Andrzeja Tudora, jakie posiadam, otrzymałem kiedyś dzięki temu blogowi.) Andrzej Tudor był ojcem mego dziadka Wojciecha Tudora, a Wojciech mojej mamy. Bardziej szczegółowo genealogię Tudorów opisałem po wizycie w archiwum parafialnym w Chmielowie.
Odnaleziony dokument dotyczy zapisu majątkowego z 14 lutego 1821. Mocą tego zapisu Andrzej Siekierski przekazał cały swój majątek najstarszej swej córce Zofii, mej praprapraprababce (1800-1843), która 5 dni później wstąpiła w związek małżeński z mym prapraprapradziadkiem Piotrem Motyką (1795-1871). Zofia otrzymała więc w posagu majątek, który zwykle przysługiwał najstarszemu synowi. Miała przy tym trochę szczęścia. Jej starszy brat Tomasz Siekierski zbiegł z cesarskiego wojska austriackiego za granicę i został wydziedziczony mocą prawa. Prawdopodobnie nigdy już do Chmielowa nie wrócił, nie pojawił się wśród zapisów metrykalnych dla Chmielowa nigdy więcej. Nowożeńcy zobowiązani zostali mocą zapisu do utrzymania ojca po jego śmierci oraz wywianowania pozostałych, młodszych sióstr Zofii. W zapisie nie pojawia się nazwisko matki Franciszki Siekierskiej z Flisów, ta bowiem zmarła trzy lata wcześniej, w 1818 roku. Jeśli chodzi o siostry Zofii, Gertruda (1805-1871) nie wyszła za mąż, ale urodziła dwoje nieślubnych dzieci: Wojciecha (1836) i Mariannę (1840). Do końca życia mieszkała w domu nr 143 w Chmielowie, który był przedmiotem zapisu. Elżbieta (ur. 1802) wyszła za mąż za Wincentego Jadacha w roku 1831 pochodzącego ze wsi Jadachy. Po ślubie mieszkali w Jadachach, gdzie urodził się syn Jan (1830/1832). O pozostałych dzieciach Wincentego i Elżbiety nic nie wiem. Jeśli chodzi o najmłodszą Teresę, urodzoną w 1809 roku, nie znalazłem żadnych zapisów na jej temat.
Oto znaczenie niektórych słów i terminów występujących w dokumencie:
ingrossować - wprowadzać do ksiąg,
grunt na dzień w Tydzień pieszej pańszczyzny - w zaborze austriackim pańszczyzna została zniesiona w 1848 roku. Mój przodek więc w 1821 roku wciąż był obowiązany pańszczyznę odrabiać w zamian za posiadany grunt zwany właśnie "gruntem na dzień w Tydzień pieszej pańszczyzny". Był to jeden dzień w tygodniu pieszej pańszczyzny, odrabianej własnoręcznie w przeciwieństwie do pańszczyzny ciągłej odrabianej przy pomocy bydła sprzężajnego.
grunta rewizyonalne - grunta wpisane do katastru gruntowego, z których właściciel obowiązany był opłacać podatek.
zagon - pas gruntu ograniczony bruzdami.
staja, stajanie - odległość liczona miedzy dwoma odpoczynkami konia.
stożysko - stóg.
fassa - beczka do przechowywania produktów spożywczych.
intabulować - wprowadzać dokument do księgi wieczystej.
Oto treść odnalezionego dokumentu:
"N 52
Actum die 14 Februarij 1821
Na osobistą prośbę Piotra Motyki, włościana Chmielowskiego ingrossuje się Zapis Gruntu w następującey treści, Datum die 14 Februar 1821 N.85. Niżey podpisany zdrowy na umyśle y Ciele, zadnym błędem ani podstępem niezawiedziony, owszem trzezwo, jawnie, y wyraznie w przytomnosci Urzędnikow u Swiadkow ze swey Gromady Chmielowskiej do tego Aktu zaproszonych, a na swych podpisach ze swemi sukcessorami szkodować nie mogących, zeznaię: Iz mając ja we Wsi Chmielowie z Oyca swego grunt na dzień w Tydzien pieszey Pańszczyzny y przy tym Grunta rewizionalne to iest: w miejscu Przeymy zwanym raz zagonow trzy, przez dwoie stajan, a drugi raz takze trzy zagony przez iedno staianie y dwa stozyska na Siano: iedno na Wielkim Ługu, a drugie w Stoszerani, y przy tym Budynki Gospodarskie pod N. 143 będące a nie mogąc z tym wszystkim juz dla stanu ... (nieczytelne) y dla wieku podeszłego, y dla sił wypracowanych daley gospodarować i Powinnosci stąd nalezących odbywac, y nie maiąc do następstwa Syna, bo ten Tomasz do Służby C.K. Woyskowey oddany z tey Dezerterował, y zagranicę Kraju swego ze wszystkim wykradł się, a więc cały Grunt moy ciągły y Rewizyonalny z obydwoma Stozyskami oraz wszystkie Budynki moje, y przytym z naczynia sypnego Jok ieden, fassę iednę, y Beczkę kapustną iednę na naystarszę Córkę swoię Zofią Siekierską podług dozwolenia Dominikalnego na dniu 3 t.m. y roku N. 193 wydanego, za Piotra Motykę w małżeństwo wydać się mającą y na Jey Potomkow ustępuię daię daruię y wiecznym Prawem zapisuię, ale z temi warunkami:
1. Skoro ta córka moia Zofia ze swym oblubieńcem Piotrem Motyką uroczyście Szluby małżeńskie zawrze, więc oni oboie wszelkie powinności Gruntowe co komu nalezec będzie, regularnie odbywac powinni będą. nadto
2. Mnie swego Oyca do zycia czasu w Budynkach Gruntowych z uczciwoscią utrzymywac y potrzebami Zycia y Okrycia opatrywac, tudziesz
3. Młodsze córki moie iako to Elżbietę, Giertrudę y Teressę gdy im się Małżeństwo trafi do wydania ich podług przepomozenia swego dopomódz y po zł dziesięć srebrem kazdey wydac, bo więcey Majątek moy chudobny niewystarcza.
Więcey obowiązkow na tych następców moich Zięcia y Córkę niewkładam, ale w tym, co Im dziś zapisuię Rodzicielskim affektem ich błogosławię, y dlatego wydaiąc Im niniejszy Zapis takowy dla wagi znakiem krzyza świętego nieumieiętny pisma wraz z Urzednikami y Swiadkami podpisuię, do Approbaty Dominikalnej poddaię u do Ksiąg Gruntowych Wsi Chmielowa zaintabulowac dozwalam. Działo się w Mokrzyszowie dnia 14 lutego 1821 Roku. Prawo zdający Jędrzey Siekierski Oyciec, Prawo przyimuiący Zofia Siekierska corka, Piotr Motyka oblubieniec Jey, Przytomny Urzędnicy y Swiadkowie: Jacek Kotulski Woyt, Paweł Siekierski podwoyci, Maciej Samoieden przysięzny, Paweł Malec z Gromady, Jan Zberad, Piotr Koper, Jakob Biela, Walek Kotulski, Woyciech Grden. Nieumiejętnych pisma przy znaku Krzyza Swiętego podpisałem /podpis/ iako pisarz.
Ninieyszy zapis w takim przypadku, ze prawy następca Tomasz Siekierski swoim wykroczeniem przeciw C.K. Prawom Krajowym wydziedziczenie na siebie ściągnął, na siostrę iego Zofię Siekierską potwierdzaiąc, go Ksiąg Gruntowych Gromady Wsi Chmielowa intabulować zezwala się. w Mokrzyszowie die 14 Februar 821. Ant. Franc Polikowski m.p. Justitiarius."
Dziękuję panu Krzysztofowi.
