Zwrócił moją uwagę podczas jazdy rowerem parę lat temu. Architektura dworkowa zupełnie nie pasowała do niskich bloków stanowiących tło. Wokół panował rozgardiasz, nieporządek, tak jakby miejsce to nie miało gospodarza, zabiegającego o schludny wygląd podwórka.
W jeden z ostatnich weekendów przyjrzałem się ponownie temu miejscu. Przed domem ładny kwiatowy ogródek, jednak brak ogrodzenia, rzucający się w oczy zły stan techniczny budynku nie zmienił mego pierwszego wrażenia sprzed lat.
Po drugiej stronie ulicy ogrodzone i strzeżone przez agencję ochrony zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Tabliczka na ścianie informuje, że działa tu gospodarstwo hodowlane. Gdyby nie to, trudno byłoby się domyśleć, że w XIX-wiecznych budynkach ma miejsce jakaś działalność gospodarcza, tak marny przedstawiają widok. Oddzielone od ciekawskich oczu również bujnie rozrośniętą roślinnością.
Szkoda, że powojenna decyzja o ulokowaniu na terenie folwarku PGRu do dziś odciska swoje piętno na okolicy. Mało kto zainteresuje się tym miejscem, ba - mało kto ma świadomość, że mógłby się tu znajdować urokliwy park, nie pozbawiony dawnych zabudowań, z ciekawą historią.
Według profesora Maroszka, początki wsi Sobolewo mogą sięgać XV wieku, gdy na obrzeżach dóbr białostockich powstały wsie bojarskie, które miały bronić granic majętności. Najprawdopodobniej w latach 1521 -1528 wieś przeszła do chodkiewiczowskich dóbr zabłudowskich razem z Karakulami i Dojlidami, najpierw drogą zastawu od Jana Jundziłłowicza, a następnie poprzez kupno od Macieja i Mikołaja Jundziłłowiczów. Prawdopodobne jest również, że należała do tzw. klucza karakulskiego.
W roku 1661 Sobolewo było widownią walk z arianami. Wtedy to na krótko przejął je w dzierżawę od Bogusława Radziwiłła, właściciela dóbr zabłudowskich, arianin Samuel Przypkowski.
W 1698 roku folwark i wieś Sobolewo drogą zastawu trafiły do Stefana Mikołaja Branickiego, właściciela dóbr białostockich.
Na początku XIX wieku Sobolewo wróciło do dóbr zabłudowskich, które posiadał Dominik Radziwiłł, a następnie hrabiowie Dęblińscy.
Rząd rosyjski skonfiskował majątek po powstaniu listopadowym. Zakupił je wraz z całym hrabstwem zabłudowskim Aleksander Kruzensztern (fundator tzw. pałacu Lubomirskich w Dojlidach). W 1886 roku na podstawie podziału dóbr, Sobolewo trafiło w ręce córki Aleksandra, Zofii Rüdiger.
Dworek murowany, który oglądałem, jak i założenie gospodarcze na południe od niego pochodzą właśnie z tego okresu. Budynek dworku postawiono w miejscu starego, zbudowanego w drugiej połowie XVII wieku. Zmieniło się rozplanowanie założenia folwarcznego. Budynki gospodarcze, istniejące do dziś stodołę, oborę, chlewnię ulokowano po stronie południowej. Za dworem w kierunku północnym, gdzie rzeczka, a za nią wieś Sobolewo, rozciągały się sady. Drogi dojazdowe obsadzono jesionami. Powstała kompozycja przypominająca podobne założenia okresu baroku. Warto więc, myślę, mieć świadomość, że przejeżdżając przez Sobolewo od strony Grabówki, mija się miejsce z bogatą historią i wciąż istniejącymi pamiątkami przeszłości.
Ewa Bończak-Kucharczyk, Józef Maroszek "Sobolewo", 1988
Józef Maroszek " Wokół najstarszych dziejów dóbr białostockich - Falsyfikat sobolewski z 1480 r.", Białostocczyzna, nr 25/1992.
