Cmentarze na Litwie: Wieprze (Vepriai)

Kolejnym miejscem, w którym interesował nas cmentarz były Wieprze (lit. Vepriai), położone w rejonie wiłkomierskim, ale już w okręgu wileńskim z pięknym, kościołem stojącym na wzgórzu. Jak się okazało, mimo iż Wieprze są siedzibą parafii, nie ma w nich proboszcza. Parafia obsługiwana jest przez księdza proboszcza z Dainavy, położonej kilkanaście kilometrów od Wieprzy.

Wieprze wspominane były już w kronikach krzyżackich z 1384 roku. W XIX wieku tutejsza parafia nosiła nazwę Wieprze-Upniki, gdyż w Upnikach znajdowała się kaplica filialna. Należały do Kieżgajłów, później książąt Ogińskich, Szemiottów, Tyzenhauzów, Kossakowskich, Podbereskich i Platerów. Wieprze są bardzo malowniczo położoną niewielką miejscowością nad jeziorem z górującą nad nią sylwetką kościoła. Na cmentarz trafiliśmy dokładnie w dzień Wszystkich Świętych. Słychać było dookoła język litewski, ale przebijała też gdzieniegdzie język polski. Oto ciekawsze nagrobki:

nagrobek rodziny Żukowskich

nagrobek rodziny o nazwisku Ratowt (Bernard 1863-1931), Zuzanna (1875-1949), Helena (1911-1990), Julian (1908-1994), Eduardas (1914-2008)

kolejny nagrobek polskojęzyczny. Piotr Pokujżo (zm. 1900), Ksawera Pokujżo (zm. 1985), Irena Pokujżo (zm. 2008)

Władysław Ratowt (1915-1974), Kazimiera Paszkiewicz (1908-1970), Maria Ratowt, Feliks Ratowt

Adolf Streblik (1863-1926), Ludwika Streblik z Puczyńskich (1865-1928)

Józef Korsak (1855-1925)

nagrobek Józefa Bagdanowicza, niegdyś wyposażony w zdjęcie, które nie przetrwało

zniszczony nagrobek z nieczytelną inskrypcją, ale za to ze zdjęciem

Edward Przyiłgowski (1831-1891) z dziećmi i wnukami

Adolfina Szymanowska z Puczyńskich (zm. 1918)

Aniela Arciszkiewiczowa z Rokickich (zm. 1866) z córką Judytą (zm. 1882)

Michał i Anna Babiłowie

jeden z ciekawszych nagrobków litewskich. Praskovija Spevakovai

kolejny ciekawy nagrobek litewski. Vaclovas Marbutavicius (1930-1999)

Maria Kamińska z Żebrowskich (data zgonu nieczytelna)

Emilia Kamińska z Żebrowskich (1845-1929). Nagrobek ufundowany przez córkę Melanię Wasilewską z Żebrowskich, która wyemigrowała do Ameryki przed I wojną światową.

Cmentarze na Litwie: Rumszyszki (Rumšiškės)

Podczas ostatniego wyjazdu na Litwę w ramach poszukiwań genealogicznych miałem okazję przeszukać szereg cmentarzy położonych między Kownem (Kaunas) a Wiłkomierzem (Ukmerge). Wróciłem zafascynowany współczesną ornamentyką nagrobków litewskich, a także wieloma pozostałościami po kulturze polskiej, co nie wydawało mi się oczywiste przed wyjazdem, zwłaszcza w odniesieniu do Litwy Kowieńskiej.

Poszukiwania zacząłem od miejscowości Rumszyszki. Według "Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" z przełomu XIX/XX wieków, Rumszyszki były miasteczkiem rządowym przy ujściu Proweny do Niemna. Kościół drewniany pod wezwaniem św. Michała Archanioła wzniesiony został pierwotnie przez Władysława Jagiełłę, a przebudowany kosztem skarbu i parafian w latach 1859/1860. W Rumszyszkach znajduje się jeden z większych w tej części Europy skansenów z pięknymi litewskimi krzyżami.

Na wzgórzu górującym nad Zalewem Kowieńskim wciąż stoi stary drewniany kościółek. Warto zajrzeć do środka, aby spojrzeć na urokliwą architekturę tak przypominającą drewniane świątynie Podlasia.

Pora jednak na zdjęcia z cmentarza, dom którego z kościoła wiedzie jedna z bocznych uliczek.

nagrobek Teodora Regimantasa (1913-1968) z ciekawym przedstawieniem osoby oddającej hołd bądź przeżywającej śmierć bliskiego.

pierwszy nagrobek w języku polskim. Jerzy Sider (1840-1888)

kolejny nagrobek w języku polskim w otoczeniu już litewskich nagrobków bardziej współcześnie żyjących członków rodziny. Jan Monkiewicz (1822-1890)

I znów język polski. Michał Kiepiażyński (1863-1886)

żeliwny XIX-wieczny nagrobek. Jan Pużycki (1874-1886)

charakterystyczny motyw cmentarny - pień drzewa z uciętymi gałęziami. Nagrobek rodziny Limanowskich. Aniela Limanowska z Dejkowskich (1849-1919),

Wiktor Limanowski (1885-1892),

Mieczysław Limanowski (1886-1892),

Gabriela Limanowska z Pacewiczów (1817-1897),

Jan Limanowski (1889-1905)

grupa nagrobków polskojęzycznych:

Wincenty Monkiewicz, Sybirak - powstaniec 1863 roku (1836-1911),

Jan Sikorski (zm. 1916),

Jan Limanowski (1807-1891),

Władysław Monkiewicz (zm. 1943),

Zofia Czaplijewska (zm. 1950),

Józefa Sikorska (zm. 1978).

Na cmentarzach Kowieńszczyzny uwagę zwracają liczne drewniane krzyże nagrobkowe bogato zdobione. Nagrobek rodziny Purų.

zniszczony, ale wciąż czytelny nagrobek: Jerzy Mejłut(owicz?)

(1830-1896)

kolejne dwa polskojęzyczne nagrobki:

Franciszek (67 lat) i Róża (70 lat) Sikorscy, rok 1912,

rodzina Kozakiewicz:

Adolf (1861-1918),

Karolina (1870-1936),

Franciszek (1868-1948),

Eleonora (1892-1900). 

jeden z przykładów, jak języki polski i litewski mieszają się w obrębie jednej rodziny.

Władysław Ciolkiewicz (1849-1925),

Jadwiga Ciolkiewicz z Wojtkuńskich (1861-1939),

Vaclovas Ciolkievičiai (1889-1946),

Zigmas Ciolkievičiai (1906-1975),

Antanas Ciolkievičiai (1900-1983).

nagrobki rodziny Downarowiczów:

Helena Downorowicz (zm. 1936),

Izabella Downarowicz z Wyszyńskich (1815-1907).

ksiądz Paweł Stuliński

kolejny przykład drewnianego zdobionego krzyża nagrobnego. Zigmas Cabkauskas (1943-1984).

Cmentarz parafialny w Korycinie

Pod koniec października miałem okazję prowadzić badania genealogiczne na założonym w pierwszej połowie XVII wieku cmentarzu parafialnym w Korycinie i muszę przyznać, że jest to jeden z najpiękniej położonych cmentarzy podlaskich. Prowadzą do niego schody wśród- szpaleru drzew zakończone bramą, będącą w tym wypadku wyczuwalną granicą między światem codziennym i światem zmarłych. Na cmentarzu zachowało się sporo starych nagrobków, z których ciekawsze chciałbym tu zaprezentować.

nagrobek żeliwny, prawdopodobnie XIX-wieczny, bez czytelnej inskrypcji wskazującej na osobę pochowaną

nagrobek Wiktora Bukowskiego (1894-1913)

nagrobek Magdaleny Karabowicz (1851-1911)

nagrobek Kazimierza i Zuzanny Borys

nagrobek Wincentego Siedleckiego

nagrobek Jana Małyszko (1865-1928)

nagrobek Agaty Małyszko (1837-1907)

nagrobek Stanisława Małyszko (1842-1882)

nagrobek Stanisława Olechno (1859-1933)

nagrobek Stanisławy Siwickiej (1910-1931) i Moniki Siwickiej (1903-1921)

nagrobek rodziny Stasiełuków

nagrobek rodziny Gajewskich z 1877 roku

nagrobek rodzin Mnichów i Wróblów z 1904 roku

nagrobek rodziny Lebiedzińskich z 1879 roku

nagrobek rodziny Jerominów

nagrobek Wiktorii Lasoty i jej rodziny

nagrobek rodziny Zarzeckich

nagrobek Emilii Bujno (1893-1910)

nagrobek Józefa Bujno z 1921 roku

nagrobek rodziny Kalinowskich z 1875 roku

nagrobek Emilii Kalkhoff z Korysów

tablica nagrobna rodziny Fiedorowiczów z 1885 roku

nagrobek Tomasza Trypucia z 1903 roku

nagrobek rodziny Miskunów z 1914 roku

nagrobek Wincentego Zarzeckiego o dość nietypowej inskrypcji

nagrobek Julianny (1901-1919),

Bronisława (1897-1918),

Witolda (1905-1922)

i Bronisławy (1903-1918) Gorniów z Wysokiego, dzieci Grzegorza Gorni i Władysławy z Bujnów

Długo oczekiwana monografia Rudolfa Macury

Gdy w roku 2011 uczestniczyłem w spacerze "Śladami białostockiego modernizmu" poprowadzonym przez Sebastiana Wichra, nazwisko Rudolfa Macury wybrzmiewało dość często. Wówczas niewiele wiedziałem o pozostawionych w moim mieście realizacjach Macury. Przewodnik historyczny po Białymstoku autorstwa Andrzeja Lechowskiego zawierał bowiem tylko krótką notkę, w której Rudolf Macura został opisany, jako architekt i malarz, który w Białymstoku zrealizował kilka swoich projektów, między innymi Dom Misji Barbikańskiej (wówczas, w roku 2011 kino Syrena), pomnik Ofiar Mordu Bolszewickiego, pawilon z trybunami na stadionie miejskim w Zwierzyńcu, dom mieszkalny przy Słonimskiej 31. Jednak przedwojenne zdjęcia Domu Misji Barbikańskiej przedstawiały zupełnie inaczej wyglądający budynek, niż ten, który znałem jako kino Syrena. Ten przedwojenny posiadał interesującą wieżę, podczas gdy współczesny budynek kina nie wyróżniał się niczym szczególnym. Podczas spaceru miałem okazję zobaczyć drewnianą willę Jana Woltera przy Słonimskiej 8 , kamienicę przy ul. Mickiewicza 11 oraz parę innych przykładów architektury modernistycznej i prawdę mówiąc dopiero wówczas miałem okazję przekonać się, że w Białymstoku tworzył w okresie międzywojennym bardzo interesujący człowiek, projektujący modne wówczas - funkcjonalne i estetyczne budynki i że tych realizacji, które pozostawił nie jest wcale tak mało. Później, w roku 2013, wyszedł przewodnik po Białostockiej Architekturze Modernizmu autorstwa Sebastiana Wichra, który porządkował wiedzę na temat białostockiej architektury modernistycznej, zarówno tej przedwojennej, jak i powstałej po II wojnie światowej. 

Dwa lata później o miejscu swego dzieciństwa, domu przy ulicy Pod Krzywą opowiadał mi również Jerzy Hykiel, wiążąc jego powstanie z projektem autorstwa Macury.

Minęło kolejnych 7 lat i wreszcie miałem w ręku monografię Rudolfa Macury. Sebastian Wicher bardzo dokładnie prześledził losy rodzinne przyszłego architekta: od stacji kolejowej w Kałuszu, przez Przemyśl, Kraków, Lwów, Ostrołękę, Białystok, aż do ostatniego przystanku w Warszawie. Fascynująca to podróż, nie tylko dzięki tak szczegółowym informacjom, do których nikt wcześniej nie dotarł, ale także dzięki konwencji zastosowanej w książce, pokazującej krok po kroku proces dochodzenia do źródłowych informacji. W książce zostały opisane projekty zrealizowane, jak i te (większość), które realizacji się nie doczekały. Ale to nie wszystko: książka przedstawia również udział Macury w różnych projektach, których nie był autorem, a o których decydował jako urzędnik. Możemy również znaleźć przykłady akwarel Rudolfa Macury, a jak wiadomo dotychczas o twórczości malarskiej architekta niewiele było wiadomo. Nieco nużące jak dla mnie były opisy architektury zrealizowanych jak i niezrealizowanych projektów. Przeznaczone dla osób biegle władających terminologią ze świata architektury, do których nie należę. Rozumiem, że musiały znaleźć się w książce, aby rzetelnie przedstawić dorobek Macury. Bardzo doceniam za to co innego, co rzadko spotykałem dotychczas w innych podobnych dziełach. Autor wyraźnie zaznacza, jakich kwerend nie zdążył wykonać, do jakich dokumentów czy źródeł nie dotarł. Dzięki temu mamy świadomość, że jeszcze wiele jest do odkrycia. Myślę, że to w znacznym stopniu ułatwi dalsze prace nad dorobkiem i biografią Macury. Obiektów architektonicznych zarówno z Białegostoku, jak i z Ziemi Łomżyńskiej i Ostrołęckiej, przy realizacji lub modernizacji brał udział Macura zostało wskazanych w książce tyle, że starczy na wiele lat wycieczek w celu poznania niektórych z nich, jak i spojrzenia innym okiem na te już znane.

Sebastian Wicher "Macura", Białystok, 2020