Skąd pomysł?
Kilka lat temu byliśmy w Trzepnicy na zjeździe rodziny Nalepów. W rozmowach z Wandą Amarantidou usłyszeliśmy wtedy sporo o Grecji, jej kulturze, języku i prawdziwej perełce - Ikarii. Wanda Grecji poświęciła większość swego zawodowego i prywatnego życia. Jakiś czas później do mych rąk trafiła jej książka "Juliusz Słowacki i Grecja nowożytna", w której opisana jest podróż poety do Grecji w roku 1836. Wśród cytowanych fragmentów "Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu" - poetyckiej relacji z wyprawy znalazł się taki ustęp:
"A potem wszedłszy na fortecy góry,
Spojrzałem: Zante szmaragdami siana,
W szczerych szafirów oprawna lazury,
Niebem i morzem dokoła oblana".
Zante to włoska nazwa wyspy Zákinthos, wszak w latach 1484-1797 roku należała do Republiki Weneckiej.
Minęło kilka lat od tamtego spotkania, podczas którego greckie ziarno zostało zasiane. W tym roku wybraliśmy Grecję na miejsce wakacyjnego odpoczynku. O wyborze między Ikarią, a Zákinthos zadecydował czysty przypadek.
Limni Keri
Już nie pamiętam dlaczego wybraliśmy akurat Limni Keri szukając noclegu na Bookingu. Nie lubimy spędzać wakacji w Zakopanem, Władysławowie czy Krynicy Morskiej, jeśli wiecie, co mam na myśli. Staraliśmy się uniknąć podobnego rodzaju kurortów na Zákinthos. Krótko po wyborze miejsca trafiłem na blog Siga Siga. To co w przytoczonym artykule przeczytałem, potwierdziło się po przylocie na wyspę. Dokonaliśmy trafnego wyboru. Limni Keri to wioska leżąca nad samym morzem na południu wyspy. Jest spokojna, nie ma tu tłumu turystów, są trzy sklepy spożywcze, piekarnia ze świeżymi wypiekami co rano, kilka tawern, bardzo urokliwa nieduża plaża z widokiem na pobliską wyspę Marathonisi i otaczające dolinę wzgórza.
Maria Studios
Pensjonat wybraliśmy przez Booking. Szukaliśmy mieszkania dwupokojowego z kuchnią i łazienką i wybrany obiekt spełniał te wymagania. Po przyjeździe mieliśmy wrażenie, że sypialnia jest trochę mała (duże łoże, niewielka szafa na ubrania, skromne miejsce do pracy z laptopem), ale później okazało się, że większej nam nie było trzeba. W drugim pokoju bardzo obszernym był telewizor, oraz aneks kuchenny, gdzie przygotowywaliśmy śniadania. Z obu pokojów były wyjścia na tarasy. Z tego większego korzystaliśmy codziennie w porze śniadań. To co nas bardzo zaskoczyło to codzienne dyskretne sprzątanie pokojów z wymianą pościeli i ręczników co trzy dni. Nie można napisać o Maria Studio bez kilku słów o jej właścicielce, bardzo opiekuńczej i pomocnej. Nie raz wracaliśmy wieczorem do pokoju z prezentem w postaci wina. Gdy potrzebowaliśmy wynająć samochód na jutro i nigdzie gdzie dzwoniliśmy nie było takiej możliwości, Maria wieczorem, po kilku dosłownie telefonach, zorganizowała nam samochód i rano wyznaczonej godzinie auto podjechało pod pensjonat. Gdybym miał napisać, czy polecam to miejsce, odpowiedziałbym: zdecydowanie.
środki transportu
Do najbliższych miejscowości wybieraliśmy się często pieszo, jednak w lipcowym upale nie jest to najlepsza opcja, chyba, że wybierzemy się rano, zanim słońce zamieni wyspę w piec. Niestety na Zakynthos nie sprawdzają się piesze wędrówki bocznymi drogami. Google Maps często prowadzi ścieżkami na środku których w pewnym momencie wyrastają zabudowane i zamieszkane posesje. Z drugiej strony aplikacja ta często nie pokazuje ścieżek uczęszczanych przez lokalną ludność, znacznie skracających odległości. Chodzi się więc raczej drogami asfaltowymi, na których ruch nie jest szczególnie duży.
Często korzystaliśmy z autostopa. Ani razu nie czekaliśmy długo na podwózkę, za to mieliśmy okazję poznać ludzi z różnych zakątków świata. Byliśmy podwożeni prze Bułgara, Polaków, Włochów, Belgów, Francuzów, Australijczyków, Greków. Sami, gdy w końcu wynajęliśmy auto, zrewanżowaliśmy się tym samym Francuzkom w pobliżu plaży Gerakas.
Do miejscowości położonych na wschodnim i południowo wschodnim wybrzeżu dobrą opcją jest jazda publicznym autobusem. Zaletą jest bardzo niska cena, punktualność i dobre warunki wewnątrz. Wadą niska częstotliwość kursów. Z Limni Keri do Zákinthos, jedynego miasta na wyspie jeździły w ciągu dnia dwa autobusy.
Do zachodniej części wyspy, moim zdaniem najpiękniejszej, i dość odludnej nie kursuje transport publiczny. Jedyną opcją jest wynajem samochodu. Po zakyntońskich drogach (inną polską nazwą wyspy jest Zakrętos) jeździ się wolno ze względu na krętość dróg. Brak tu autostrad. Prędkość 70 km/h wydaje się na większości odcinków czystym szaleństwem.
Inną opcją transportu między miejscowościami leżącymi na wybrzeżu jest taksówka wodna (taxi boat). Jest to opcja dość droga, ale ma swoje zalety: szybkość transportu oraz piękne widoki. Najlepsza opcja podróży wtedy, gdy po całodziennym zmęczeniu nie ma się już na nic ochoty.
Agios Sostis, wyspa Cameo
Poza plażowaniem i chłodzeniem się w wodzie, co nie jest złym pomysłem na upał, ale po paru dniach śmiertelnie nudzi, staraliśmy się zwiedzać. Wyspa Cameo w Agios Sostis, jako najbliżej położona Limni Keri była naszym pierwszym celem podróży. Postanowiliśmy zdobyć ją pieszo idąc brzegiem morza w kierunku północno-wschodnim najdalej, jak się da. Szybko porzuciliśmy jednak ten szlak ze względu na kolczaste zarośla porastające kamienisty brzeg morza. Do Agios Sostis doszliśmy pieszo lokalnymi drogami w upale. Niewielka wysepka Cameo, którą łączy drewniany mostek z brzegiem jest bardzo urokliwa. Wyłania się z wody, ukazując warstwowo poukładane jak na cieście skaliste, urwiste brzegi. Po dwóch godzinach pieszej wędrówki w upale, zaciszna plaża na wyspie Cameo z charakterystycznymi, powiewającymi na wietrze kawałkami białego materiału, okazała się spełnieniem marzeń. Moczyliśmy się w wodzie, drzemaliśmy na kocu, podziwialiśmy widoki. Podobno w XV wieku wyspa Cameo była częścią Zákinthos, ale po trzęsieniu ziemi w 1663 roku odłączyła się od lądu. Na pamiątkę po wizycie na Cameo został nam breloczek z naszym zdjęciem.
gaje oliwne
Wyspę Zákinthos można podzielić na dwie główne części, których wyznacznikiem jest ukształtowanie terenu: część północno-zachodnia - górzysta, bez transportu publicznego, część południowo-wschodnia - położona w dolinie, całkiem nieźle skomunikowana. W dolinie drzewa oliwne rosną wszędzie. Widać je co krok w Limni Keri, ale o tym, jak wielki procentowo obszar zajmują gaje oliwne przekonaliśmy się po raz pierwszy podczas wyprawy do wyspy Cameo. Gaje te nie dają żadnego cienia w upał, ziemia i słaba trawa są całkowicie wyschnięte wokół. Drzewa są niskie o powykręcanych pniach z niewielkimi listkami i takimiż owocami, których zbiory przypadają na październik. Aż trudno uwierzyć, że tak niepozorne drzewa oferują taki przysmak.
Świeży zakyntoński chleb z oryginalnie smakującą chrupiącą skórką i lekko żółtawym miąższem, maczany w oliwie na śniadanie, jedzony ze świeżymi warzywami i owocami, palce lizać!
przydrożne kapliczki
Po raz pierwszy natknęliśmy się na taką w gaju oliwnym w drodze do wyspy Cameo. Z daleka wyglądała, jak grill. Tylko krzyż wykuty w kamieniu na szczycie obiektu świadczył o tym, że to kapliczka.
Natykaliśmy się również na większe obiekty, jak i na zupełne małe, rodzinne, we wgłębieniach murów otaczających domostwa. Czułem się trochę, jak na Podlasiu, choć stylistyka greckich prawosławnych kapliczek oraz materiał, z jakiego powstały są zupełnie inne.
jaskinie Keri
Wybraliśmy się do tego miejsca autostopem. Piękne widoki z klifu na jaskinie i na wyspę Mizithres, będącą celem wielu rejsów łodzią o zachodzie słońca. Ustęp ze Słowackiego jak ulał pasuje do tego miejsca. To tu zobaczyliśmy po raz pierwszy największy urok wyspy Zákinthos: błękitne morze widziane z wysokości klifu i przepięknie ukształtowana linia brzegowa. Do jaskiń Keri wynajęliśmy innego dnia rejs łodzią. To również niesamowite przeżycie, choć nieco innego gatunku. Kąpiel w głębokiej wodzie w sąsiedztwie jaskiń i majestatyczne skały wokół warte podróży łodzią.
wioska Keri
Wieś Keri została przedstawiona na blogu "Siga Siga" jako oaza dzikości i naturalności. Zeszliśmy do niej pieszo, wracając z punktu widokowego na jaskinie Keri przy latarni morskiej. Moje wyobrażenia zostały zweryfikowane nieco. Przed oczami miałem przecież owce, kozy, gaje oliwne. Przede wszystkim Keri nie jest aż taką małą wioską. Nie widzieliśmy kóz i owiec, za to gaje oliwne są wszechobecne. Jest w niej parę starych kamiennych budynków. Mam tu na myśli budynki sprzed trzęsienia ziemi w 1953 roku, które spowodowało zniszczenia 90 % zabudowy wyspy. Trafiliśmy do bardzo klimatycznej tawerny Allegro, gdzie mogliśmy się przede wszystkim napić zimnej kawy, coli, piwa - czego dusza zapragnie oraz raczyć się świeżym chlebem z oliwą, oliwkami i serem feta.
W Keri znajduje się kościół sprzed trzęsienia ziemi z oddzielną dzwonnicą, a właściwie należałoby powiedzieć cerkiew, choć architektura greckich świątyń w niczym nie przypomina podlaskich cerkiewek. Budynek datowany jest na rok 1620, choć obecny wygląd świątynia zawdzięcza renowacji z 1745 roku. Prawdę mówiąc nie spodziewałem się zobaczyć na wyspie tak starej świątyni, naczytawszy się wcześniej wiadomości przewodnikowych. Później już okazało się, że takie miejsca na Zákinthos nie są wyjątkiem. Wioska Keri poza kamiennymi budynkami, zrobiła na nas wrażenie mnogością kwiatów w przydomowych ogrodach, co na tle wydawałoby się kamiennej pustyni dodawało niezwykłego kolorytu temu miejscu. Może nie jest to aż tak dzikie miejsce, jak sobie wyobrażałem, ale z dala od głównych szlaków zachowało w sobie sporo z zakyntońskiej urokliwej prowincji.
Koiliomenos
Nadszedł ten dzień, kiedy postanowiliśmy zobaczyć zachodnią część wyspy: najstarsze drzewo oliwne w Exo Chora, cmentarzysko kultury mykeńskiej w Kambi oraz widok z klifu przy białym krzyżu w tej samej wiosce. Niestety do tej części wyspy nie jeździ transport publiczny, a na jazdę autostopem ze względu na odległość nie zdecydowaliśmy się. Pozostało wynająć samochód. Wyruszyliśmy rano, a droga wspinała się stopniowo coraz wyżej i wyżej. Pierwszą urokliwą wioską w której zatrzymaliśmy się była Koiliomenos. Przyciągnęła moją uwagę niezwykła XIX-wieczna wieża dzwonnica stojącego po drugiej stronie ulicy kościoła Agios Nicolaos. Wyrosła nagle pośród niskiej zabudowy. Chwilowy postój i dalej w drogę.
Exo Chora
Wioska z najstarszym drzewem oliwnym w Grecji, datowanym na 2500 lat, zlokalizowana przy zachodnim wybrzeżu wyspy Zákinthos. Drzewo wciąż owocuje. W okolicy Exo Chora auto wspięło się dość wysoko, a sąsiednie wioski rozrzucone były rzadziej niż w dolinie. Miejsce gajów oliwnych zastąpiły pięknie pachnące lasy sosnowe. Najstarszego drzewa oliwnego nie sposób nie zauważyć. Rośnie rozłożyście w centrum wioski, ma olbrzymi, gruby pień, powykręcany na różne strony. Pomyśleć, że nadal owocuje, a rosło już kilkaset lat przed Chrystusem.
W Exo Chora warto obejrzeć również XVII-wieczny kościół Saint Nikolaos, architektonicznie podobny do tego, który widzieliśmy w Keri.
klif w Kambi
Turkus, czysty błękit, zieleń i biel opadających do wody skał, ich dzikość i majestat. Na to piękno można patrzeć codziennie, dumając nad potęgą natury. Będąc w Kambi nie można pominąć pięknych widoków z klifu przy białym krzyżu poświęconemu ofiarom II wojny światowej. Po raz pierwszy przekonuję się do tego, że zachodnia część wyspy jest moją ulubioną.
plaża Gerakas
Bywa określana najpiękniejszą plażą na wyspie. Jest pięknie położona w otoczeniu skał, nie powiem, a z racji tego, że to miejsce wylęgu żółwi Karetta, nie ma na przybrzeżnych wodach żadnych łodzi. Jest spokojnie i w miarę cicho. Jednak moim zdaniem, żadna plaża nie równa się widokom z klifów na błękitno-turkusowe wody Morza Jońskiego - patrz jaskinie Keri, klif w Kambi.
plaża Xigia
Jeden dzień poświęciliśmy na całodniową wycieczkę autokarową z biurem podróży Magic Tours. Muszę przyznać, że wycieczka była bardzo dobrze przygotowana pod względem logistycznym. Rano w umówionym miejscu podjechał po nas kierowca, a następne dowiózł nas do miejsca, gdzie za niespełna 5 minut wsiedliśmy do klimatyzowanego autokaru. Przewodniczka Weronika była doskonale przygotowana, a każdy z punktów na trasie był ciekawy. Jednym z nich była plaża Xigia. Z grot w pobliżu tej plaży wybijają chłodne źródła siarkowe. Plaża jest mała i zatłoczona z charakterystycznym zapachem zepsutych jaj unoszącym się w powietrzu, ale kąpiel w wodzie solankowo-siarkowo-kolagenowej jest prawdziwą przyjemnością. Poza tym jest zdrowa. Woda ma miejscami temperaturę w okolicy 10 stopni Celsjusza.
zatoka wraku
Chyba najsłynniejsze miejsce na wyspie. Napisano i obfotografowano je już wiele razy. Rdzewiejące szczątki statku przemytników tytoniu, który osiadł na mieliźnie w latach 60-ych, a odkryty został podobno niespełna dwie dekady później przyciągają turystów, którzy fotografują je od strony plaży i z klifu, gdyż wyglądają bardzo malowniczo, dzięki zacisznej plaży położonej wśród skał. Warto to miejsce zobaczyć, ale trzeba mieć na uwadze, że plaża jest cały czas zatłoczona w pogodne dni, a do punktu widokowego na klifie stoją kolejki.
muzeum pras do oliwek w Lithakii
Nie mogło nas tam zabraknąć, zwłaszcza, że Lithakia to miejscowość sąsiednia do Limni Keri, a ogłoszenia na słupach zachęcające do odwiedzin muzeum widzieliśmy już w kilku miejscach w okolicy. Na miejscu, na zewnątrz można obejrzeć narzędzia używane do obróbki oliwek od połowy XIX wieku. A w środku spróbować oliwy z dodatkami, oliwy z zakyntońskich oliwek dopio, czy pochodzącej z oliwek dziko rosnących. Dla wyjaśnienia procesu produkcji oliwek obejrzeć krótki film z napisami w języku polskim. A na końcu robiąc zakupy dowiedzieć się, że w Polsce oliwa z Zakynthos jest dystrybuowana przez jedną tylko firmę ... z Ignatek koło Białegostoku.
Marathias
Wioska położona nad morzem na wysokiej skale. Aby się do niej dostać, należy pokonać bardzo stromo wznoszącą się drogę w kierunku południowym od Limni Keri. Warto. Co chwilę można oglądać przepiękne widoki na zatokę, plażę w Limni Keri i wyspę Marathonisi. Albo zejść na urokliwą kamienistą plażę wśród skał. W Marathias doświadczyliśmy, co znaczy zjeść śniadanie na zewnątrz tuż po otwarciu tawerny, gdy promienie właśnie wzeszłego słońca delikatnie głaszczą taflę wody.
Agalas
To była nasza ostatnia podróż autostopem. Mieliśmy okazję poczuć, jak to jest pędzić po lokalnych krętych drogach. Podwozili nas Grecy. Agalas to ostatnie miejsce niejako po sąsiedzku, do którego chciałem koniecznie dotrzeć. Jedno z najciekawszych obok Limni Keri. Można tu obejrzeć muzeum i małą galerię sztuki współczesnego artysty Dionysiosa Gatriasa mieszczącą się po sąsiedzku z domem zbudowanym w roku 1796 przez jego przodka o tym samym imieniu. W muzeum znajduje się olbrzymich rozmiarów prasa do oliwek z XVIII wieku. Nieopodal galerii znajduje się odbudowany po pożarze w 1978 kościół z urokliwą starą dzwonnicą pochodzącą z XIX wieku. To nie koniec atrakcji. Wieś położona jest na wysokich skałach, a w nich znajduje się udostępniona dla turystów jaskinia Damianosa. Jednak największe wrażenie zrobiły na nas studnie zbudowane przez Wenecjan w XV wieku. Jest ich 12, z tym że jedna jest ukryta pod powierzchnią ziemi. Zimna woda ze studni wylana na rozgrzaną głowę w tamten upalny dzień podziałała naprawdę orzeźwiająco.
tawerna Konaki w Limni Keri
Najbliżej położona naszego pensjonatu, posiadająca bardzo urokliwie zaaranżowane wnętrze pełne roślin i kamienia. Bardzo dobre jedzenie. Królik po zakyntońsku w czerwonym sosie z cynamonem z talarkami ziemniaczanymi posypanymi bardzo popularnym na Zákinthos oregano, był daniem wyśmienitym. Wadą tego miejsca jest brak przystawek w cenie. Zaletą zaś są czwartkowe wieczory. Wówczas zespół na żywo gra tradycyjną muzykę grecką. Są też tańce, które prowadzą młodzi Grek i urokliwa czarnowłosa Greczynka. Pod koniec tańczą z nimi już wszyscy chętni, zarówno Greka Zorbę i inne tańce.
taverna Nicolas w Limni Keri
Pewnie nigdy nie trafilibyśmy do tego miejsca, gdyby nie przypadek. Po całym popołudniu spędzonym na plaży na wyspie Cameo, poprzedzonym dwugodzinnym marszem w upale, byliśmy już tak zmęczeni, że gdy wysiedliśmy z łodzi w porcie w Limni Keri nie mieliśmy ochoty niczego więcej szukać. Tawerna Nicolas to ostatnia po lewej stronie z szeregu tawern znajdujących się tuż przy plaży. Moje wyobrażenie było takie, że nie znajdziemy tam typowo greckiej kuchni, gdyż lokale te są nastawione na międzynarodowych turystów. Jakże się myliłem! Pierwsze zaskoczenie miało miejsce, gdy dostaliśmy darmową przystawkę, na którą składały się kawałki ciepłego chleba pita w ziołach z czarnym oliwkami i oliwą grecką. Pychota. Souvlaki jakie zamówiłem z mieszanego mięsa były porcją olbrzymią. Ale przede wszystkim bardzo smakowały. Sos tzatziki to temat na oddzielną opowieść. Na Zákinthos nie ma w nim śladu czosnku. Jest za to doskonały grecki jogurt i bardzo drobno starte świeże ogórki. Ogórki wypełniają wręcz całymi sobą sos jogurtowy. Jest on gęsty, nie przypomina w ogóle sosu tzatziki serwowanego w polskich restauracjach i barach. W Nicolasie wypiliśmy wtedy wieczorem karafkę ouzo, greckiej wódki na bazie anyżu. Nie jestem fanem anyżu, choć na zimno w Grecji wszystko dobrze smakuje. Przy następnej okazji zamawiałem ouzo w drinkach - znakomite połączenie z sokiem z pomarańczy i grenadyną. Nicolas odwiedziliśmy jeszcze dwukrotnie. Sardynki z grilla, czy potrawa z fasoli w sosie pomidorowym zwana gigantes były również bardzo dobre. Tawerna Nicolas przy plaży w Limni Keri to mój numer jeden spośród wszystkich odwiedzonych tawern.
tawerna Finale w Limni Keri
To niestety nasze największe rozczarowanie, jeśli chodzi o tawerny na Zákinthos. Pięknie położona na skale przy nabrzeżu zatoki Laganas, na samym krańcu drogi na wschód wzdłuż wybrzeża. Dalej już tylko skały i woda. Stoliki stały nad samym morzem z widokiem na Marathonisi. Zatrzymaliśmy się na chwilę przy jednym z nich w upale podczas marszruty do wyspy Cameo. Nie minęła dłuższa chwila, gdy podszedł do nas starszy mężczyzna i zaprosił na domowe jedzenie. No i wróciliśmy któregoś wieczoru. Niestety kozina z grilla, którą zamówiłem była strasznie twarda, podobnie souvlaki zamówione przez żonę (a mieliśmy już porównanie z tą samą potrawą z tawerny Nicolas). Tak rozczarowani nie byliśmy w stanie odpowiednio docenić prezentu w postaci darmowego tzatziki. Tak to bywa z rozczarowaniami... Choć Kamil zachwalał swoją doradę z grilla.
tawerna Agrilaki w Limni Keri
Jest położona na uboczu wioski od strony przeciwnej do plaży. Kiełbaski greckie z grilla były całkiem niezłe. Tzatziki również na wysokim poziomie. Specjalnością miejsca są owoce serwowane na deser, w cenie zamówienia. Pewnie wracalibyśmy tam nie raz, gdyby nie to, że odkryliśmy tawernę Nicolas.
tawerna Vrahos w Agios Marina
Trafiliśmy do tego miejsca zupełnie przypadkiem zjeżdżając z Kambi w górach w stronę półwyspu Vasilikos. Zjedliśmy tam pyszne gołąbki Dalmadakia w liściach winogron. Tawerna jest bardzo urokliwie położona na zboczu wzgórza, z którego rozciąga się przepiękny widok na dolinę. Dla tego widoku warto się w niej zatrzymać.
tawerna La Storia w Agios Nikolaos
Trafiliśmy do niej przypadkiem podczas postoju na lunch w trakcie wycieczki autokarowej z Magic Tours w porcie w Agios Nikolaos na wschodnim wybrzeżu. Pewnie zaszlibyśmy do niej nie raz, gdyż moje kleftiko, czyli potrawa jednogarnkowa z jagnięciny, ziemniaków i warzyw było wyśmienite.
tawerna Festini w Agalas
W przerwie między wyprawą do jaskini Damianosa a spacerem do studni weneckich usiedliśmy w tawernie Festini. Tu po raz pierwszy naprawdę zakosztowaliśmy greckiego stylu siga siga. Było bardzo niespiesznie. Siedzieliśmy przy stoliku otoczeni ze wszech stron roślinnością. Czasem przeleciał ptak, a pies gospodarzy z cierpliwością wykopywał roślinę z doniczki. W końcu mu się udało, więc poszedł się schować.
Pomidory i ogórki greckie są doskonałej jakości. Sałatka pomidorowo-ogókowa z oliwą tak tutaj popularna jest doskonała na przekąskę wczesnym popołudniem. Do tego filiżanka kawy greckiej i tzatziki.
cmentarz prawosławny w Keri
Na skraju wioski Keri, gdy wracaliśmy, tuż za kościołem natknęliśmy się na niewielki cmentarz. Muszę przyznać, że stylistyka zakyntońskiego cmentarza prawosławnego nieco mnie zaskoczyła. Szereg nagrobków kamiennych i prawie w każdym zdjęcia zmarłych umieszczone za szkłem szyby lub wolno stojące portrety rodzinne. Wszystkie krzyże bez wyjątku bez dolnej belki znanej z polskich cmentarzy prawosławnych.
cmentarzysko kultury mykeńskiej w Kambi
Jest to jedyne zorganizowane cmentarzysko kultury mykeńskiej na wyspie datowane na okres 1400-1190 p.n.e. Zostało odkryte w latach 30-ych XX wieku podczas budowy zbiornika na wodę. Większość z nich zostało wówczas splądrowanych. W latach 70-ych, gdy wykonywano prace archeologiczne, odnaleziono 14 kamiennych grobów wykutych w kamiennych skałach, spośród których tylko 2 nie były wcześniej plądrowane. Pojedyncze groby zawierały wiele pochówków. Prawdopodobnie były więc grobowcami rodzinnymi. Każdy z grobów pierwotnie przykryty był płytami kamiennymi. Zwłoki chowano w pozycji leżącej z lekko zgiętymi nogami. Tyle wiedzieliśmy przed podróżą. Zatrzymaliśmy samochód na skraju sosnowego lasu i zeszliśmy w dół zbocza na teren cmentarza. Wokół słychać było cykady, byliśmy otoczeni przez rosnące tu i ówdzie drzewa oliwne i sosny. Zdałem sobie sprawę, że to prawdopodobnie najstarszy cmentarz, który dotychczas odwiedziłem.
cmentarz żydowski w Zakynthos
Wyspa zamieszkana jest przez około 40 tysięcy ludzi, z czego jedna czwarta mieszka w jedynym miasteczku o nazwie Zakynthos na wschodnim wybrzeżu. W jeden z ostatnich dni wybraliśmy się do Zakynthos autokarem. Kościół świętego Dioniziosa, Alexandrou Roma, kawa wypita w jednej z tawern oraz miejski zgiełk, gdyż turystów w okresie wakacyjnym przyjeżdża na wyspę wielokrotnie więcej od liczby stałych mieszkańców. Mnie jednak interesował obiekt związany z pobytem Żydów na wyspie. Podczas II wojny światowej na populacja żydowska na wyspie wynosiła około 275 osób. Bardzo głośna jest historia uratowania Żydów zakyntońskich przed zakusami Niemców podczas okupacji wyspy. W roku 1944 Niemcy zażądali od burmistrza Zakynthos, Loukasa Karrera wydania listy wszystkich Żydów zamieszkujących wyspę w celu ich deportacji do obozów koncentracyjnych. Burmistrz wraz z arcypiskupem Chrysostomosem doprowadzili do ukrycia Żydów w różnych małych wioskach na wyspie, a na liście przekazanej Niemcom umieścili tylko dwa nazwiska - swoje. Po wojnie Żydzi opuścili Zakynthos, udając się do Aten bądź Izraela. Gdy w roku 1953 Zakynthos nawiedziło silne trzęsenie ziemi, jednym z pierwszych państw, które zaofiarowało swoją pomoc był Izrael.
Wspinałem się pod górę, aby znaleźć chwilowy odpoczynek w zaciszu kościoła Agios Georgios Filikon i zmoczyć czoło zimną wodą. Nieopodal, niemalże po sąsiedzku znajduje się brama prowadząca do cmentarza żydowskiego, całkiem nieźle utrzymanego z kilkudziesięcioma nagrobkami w większości w postaci skrzyń kamiennych. Cmentarz położony jest na zboczu wzgórza, stanowiąc niezły punkt widokowy na wybrzeże.
***
Chętnie wrócę kiedyś na Zakynthos. Najlepiej późną jesienną porą, po skończonym sezonie turystycznym. Zaszyję się gdzieś we wschodniej części wyspy. Na spacery wybiorę się do sosnowego lasu, albo nad brzeg klifów, a wieczorami będę sączył tsipouro do jakiejś pysznej greckiej potrawy, gdzieś w odludnej tawernie.
