Cmentarz świętokrzyski w Gorzowie Wlkp.

Ostatnimi czasy podczas przyjazdów do Gorzowa zdarza mi się odwiedzać Cmentarz Świętokrzyski. Ta katolicka nekropolia powstała w połowie XIX wieku tuż po wybudowaniu kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Krzyża. Za fundatora cmentarza uważa się polskiego szlachcica tatarskiego pochodzenia, Klaudiusza Alkiewicza (1831-1908), który wykupił od fabrykanta Gustawa Schrödera część posiadłości z przeznaczeniem pod cmentarz. Nagrobek Klaudiusza Alkiewicza i jego siostry Marii Ludwiki znajduje się do dziś na cmentarzu. Cmentarz jest zamknięty od roku 1964, ale po wojnie pełnił przez prawie 20 lat funkcję głównego cmentarza komunalnego w mieście. Moja rodzina trafiła do dawnego niemieckiego miasta w pierwszej połowie lat 50-ych (ze strony mamy) i w pierwszej połowie lat 60-ych (ze strony taty), więc nie mogę powiedzieć, że znam go z listopadowych wypraw na groby bliskich. Jest na nim pochowana tylko jedna osoba z rodziny - kuzynka mego ojca Anna Małgorzata Kowalska (04.1961-05.1961), która zmarła miesiąc po urodzeniu.

Spacerując po nekropolii świętokrzyskiej, liczącej około 7000 grobów co i rusz przekonuję się, że jest ona niezwykłym odzwierciedleniem powojennej historii miasta, dokumentując miejsca skąd przybywali na Ziemie Odzyskane do Landsberga pierwsi po wojnie nowi mieszkańcy. Ostatnim razem przeszedłem tylko małą część cmentarza odnajdując wiele ciekawych nagrobków, które poniżej chciałbym przedstawić.

1. Piotr Szrubis (05.05.1889 Wilno - 10.02.1948). Żonaty z Marią Smajkiewicz (1914-1986) z pochodzenia Tatarką. W Wilnie pracował jako pracownik urzędu pocztowo-telegraficznego. W Gorzowie był kontrolerem Urzędu Obwodowego Pocztowo-Telegraficznego.

2. dr Wacław Zawadzki (06.03.1877-13.07.1948), pediatra, jeden z pracowników szpitala PCK tuż po wojnie, założonego w budynku przy ulicy Kosynierów Gdyńskich 22-23  przeznaczonego dla byłych więźniarek ewakuowanych z obozowego szpitala w Ravensbrück.

3. Michał Walus (29.09.1912-07.09.1948), pochodzący z Jeziernej w powiecie zborowskim (dziś Ukraina).

4. Jadwiga Malec (31.03.1928 - 15.11.1948). Zmarła śmiercią tragiczną od ciosu nożem podczas próby przerwania bójki między swym narzeczonym, a jego kolegą.

5. Bolesław Szczesniak (17.01.1886 Warszawa - 31.08.1948).

6. Edward Kośmicki (1923 Poznań - 1947). Zginął śmiercią tragiczną.

7. Jerzy Czerewacz (1913-21.06.1948). Na nagrobku znajduje się dość tajemnicze określenie: tech. społ. inż.

8. Kazik Borysewicz (23.03.1928 Wilno-1948). Zginął śmiercią tragiczną.

9. Paulina Solecka (30.06.1899 Drohobycz-24.11.1948)

10. Nikodema Kreczyńska (1869-7.12.1948) pochodząca z Denesowa w powiecie tarnopolskim (dziś Ukraina). Prawdopodobnie chodzi o Nikodemę Kryczyńską z Teleżyńskich, pochodzącą z Denysowa w parafii Nastasów, żonę Stanisława i córkę Antoniego Teleżyńskiego i Julii z Lebedyńskich.

11. Wacław Wróblewski (13.06.1926 Grodno-27.11.1948)

12. Małgorzata Mejnartowicz (18.07.1847 Wilno-1.07.1947). Prawdopodobnie w dacie rocznej urodzenia występuje błąd i chodzi o rok urodzenia 1874. Prawdopodobnie chodzi o Małgorzatę Mejnartowicz z Tejbkiertów, córkę Adolfa Tejbkierta i Szarlotty z Kolbergów, luteran wileńskich, która w roku 1896 poślubiła w kościele św. Jana w Wilnie Ludwika Mejnartowicza.

13. Jan Żuk (2.01.1881 Plasewicze koło Lidy-20.12.1948). Syn Macieja i Agaty Żuków. W 1912 roku w lidskim kościele poślubił Julię z Podgajów.

14. Bolesław Grochowski (1907-17.03.1949). Zmarł tragicznie.

15. Jan Maternik (1899-8.04.1949) Zmarł tragicznie.

16. Józef Pujdak (30.05.1885 Lida-29.04.1949)

17. Bronisława Gmiter (3.03.1906 Wilno-21.09.1949)

18. Bolesław Błaz (1922 Drohobycz-1949) oraz nagrobek symboliczny Artura Błaza (1924-1945) poległego nad Nysą i tam pochowanego.

19. Józefa Gawlińska (1895-1949). Zmarła tragicznie.

20. Helena Szczęśniak z Witkowskich (21.02.1886 Warszawa-21.02.1950), córka warszawskiego stangreta Antoniego Witkowskiego i Zofii z Szewczyków.

21. Leon Smelty (1930-1950). Sportowiec.

22. Maria Stasiewicz (15.04.1923 Lida-17.05.1950)

23. Kazimierz Gendek (28.01.1913-2.08.1950) Zginął w wypadku kolejowym.

24. Stefan Siebierski (1931-1951). Zginął tragicznie.

25. Halina Szczepaniak z d. Czapska (28.01.1922-20.05.1951)

26. Teresa Drewniak z d. Ankiewicz (1922-1951).

To tylko 26 nagrobków z niewielkiej części cmentarza odwiedzonej ostatnio. Zwracają uwagę miejsca, skąd pochodzili zmarli: Wilno, Jeziorna (powiat Zborów), Warszawa, Poznań, Drohobycz, Denysów (powiat Tarnopol), Grodno, Plasewicze (parafia Lida), Lida. Miejsca pochodzenia pojawiają się często w inskrypcjach nagrobnych najwcześniejszych, tych zaraz powojennych, później jest ich nieco mniej. Myślę, że czeka mnie jeszcze nie jedna wyprawa na ten cmentarz w przyszłości.

Zdzisław Linkowski, "Historia cmentarza świętokrzyskiego",

http://www.parafiakrzyza.pl/home13.html

(dostęp 5.02.2022)

Robert Borowy, "Trudne początki służby zdrowia w Gorzowie, EchoGorzowa.pl, 30.03.2020 (dostęp 5.02.2022)