Przydrożny krzyż niemiecki

Obchodzone niedawno Święta Zmartwychwstania Pańskiego to dobra okazja do poruszenia po raz kolejny tematu krzyża przydrożnego, od wieków towarzyszącego kulturze europejskiej. Kilka lat temu przebywałem krótko w Badenii Wirtembergii, w południowo-wschodnim krańcu Niemiec. Pobyt w historycznym mieście Freiburgu, pięknie położonym w dolinie, wśród pofałdowanych i zalesionych wzgórz, z wieloma starymi budynkami, wysokim kościołem rozświetlonym czerwcowym słońcem, przyćmiewającym wszystkie budynki dokoła, niektóre z charakterystycznego muru pruskiego, nastrajał optymistycznie.

Mieszkaliśmy z kolegą na przedmieściach, za najbliższą okolicę mając góry.

Podczas jednej z porannych przechadzek sfotografowałem wszechobecne w tamtym regionie Niemiec dwa krzyże przydrożne. Masywne, z postaciami Chrystusa, pełnymi detali, niespotykane w takiej formie przy polskich dróżkach, tu stanowiły naturalny element krajobrazu. Mieszkałem wtedy, co znamienne, w pensjonacie gościnnym o wdzięcznej nazwie "Krzyż". Tak sobie wtedy pomyślałem, że w Polsce inaczej traktujemy symbole chrześcijańskie. A zupełnie inaczej są traktowane w innych krajach. Pełna różnorodność. Tak jak nie do pomyślenia byłoby nadać nazwę "krzyż" hotelowi lub pensjonatowi (byłoby to dość ekscentrycznie odebrane), jak nie do pomyślenia było jeszcze w XIX wieku nadawanie kobietom w Polsce imienia Maria, zastępując je imieniem Marianna, tak nie do pomyślenia dziś jeszcze jest, aby nadawać chłopcom na chrzcie imię Jezus, co jest normalne w kulturze latynoskiej. I tak jest dobrze, pomyślałem sobie, różnice nas wzbogacają.

Muzeum w Białostoczku i krzyże, czyli sezon rowerowy uważam za rozpoczęty

Gdy kiedyś przeczytałem w "Gońcu Kresowym" wzmiankę o Muzeum Regionalnym w Białostoczku prowadzonym przez państwo Ewę i Kazimierza Cywińskich postanowiłem, że prędzej, czy później muszę je odwiedzić. Białostoczek leży tak niedaleko od Białegostoku, że wstyd nie poznać tego miejsca. Najłatwiej dostać się tutaj drogą krajową Białystok - Lublin i tuż za Kurianami skręcić w prawo do wioski, dawnego majątku Karpowiczów. Ja jednak postanowiłem wybrać się tutaj na rowerze, a że nie lubię "dróg śmierci" wśród tirów i innych pędzących pojazdów, wybrałem ścieżkę rowerową prowadzącą do Stanisławowa, aby następnie boczną drogą przez wieś Halickie dostać się do dawnego majątku.

Uważni i wierni czytelnicy mojego bloga wiedzą już, że krzyże wotywne, kapliczki, krzyże przydrożne, czyli tzw. boże męki to mój konik. Zwracają uwagę, jako unikalne świadectwo kultury wciąż żywej w wielu regionach naszego kraju. Pierwszym jednak obiektem na trasie, który przyciąga wzrok, jest krzyż poświęcony poległym w wojnie polsko-bolszewickiej w lesie dojlidzkim w 1920 roku.
 Przy drodze Stanisławowo - Halickie napotkałem krzyż przydrożny, pochodzący z 1913 roku.
 Kolejne dwa stojące we wsi Halickie również wydają się mieć metrykę blisko stuletnią.

Dojeżdżając do wsi Halickie należy skręcić w lewo, w drogę leśną, by wkrótce znaleźć się w Białostoczku. Po lewej stronie witają nas zabudowania i bloki mieszkalne po dawnym, działającym w okresie PRLu, Państwowym Ośrodku Maszynowym. A tuż przed budynkiem muzeum stoi pomnik pamiętający czasy siermiężnego socjalizmu.
 
Samo muzeum zaś mieści się w dawnym dworku Karpowiczów.
 
Choć nie umawiałem swojego przyjazdu, miałem szczęście, zastałem pana profesora Kazimierza Cywińskiego. Zostałem zaproszony do wnętrza, gdzie wysłuchałem opowieści o ciekawej historii tego miejsca, a także o zbiorach, które zostały tu zgromadzone. Było to wszystko przetykane ciekawymi, niekiedy smutnymi anegdotkami z życia muzeum. Rzadko zdarza się dziś wysłuchać historii opowiadanych z taką pasją. Przypuszczam, że gdybym umówił się na wizytę wcześniej, to wiele historii zostałoby opowiedzianych jeszcze obszerniej, miałbym szansę posłuchać też wielu innych, na które nie starczyło czasu.

Co zobaczycie w muzeum? Kolekcję instrumentów muzycznych oraz bardzo bogatą kolekcję druków muzycznych, zbiory dawnej elektroniki użytkowej, ale przede wszystkim to, co kojarzy się z wystrojem i wyposażeniem dworu kresowego, meble, pamiątki oraz przedmioty codziennego użytku, zobaczycie pokoje: gościnny, babci, gabinet właściciela majątku, pokój w stylu secesyjnym.

Zapytajcie, gdy tam traficie o historię związaną z ostatnim przedwojennym prezydentem Białegostoku - Sewerynem Nowakowskim, zwróćcie uwagę na malarstwo, między innymi Ludomira Slendzińskiego, na portrety państwa Orzechowiczów, przyjrzyjcie się obuwiu noszonemu przez babcie w dawnych czasach i odetchnijcie atmosferą starego domu. Nie omieszkałem sfotografować regionaliów, jak choćby zeszytu drukowanego w Białymstoku za czasów carskich. 

Jednak najbardziej interesowała mnie historia związana z właścicielami majątku -Karpowiczami. W książce "Białystok. Przewodnik historyczny" Andrzeja Lechowskiego można przeczytać, że Józef Karpowicz (1858 - 1923) urodzony w rodzinnym majątku Białostoczek, był ekonomistą i bankowcem. Po studiach ekonomicznych podjął pracę w białostockim Banku Państwowym. Około 1890 roku zrezygnował z pracy w banku i rozpoczął modernizację swojego majątku. Opierając się na własnej produkcji mleczarskiej, zorganizował pierwszą w Białymstoku spółkę mleczarską, zrzeszającą okolicznych ziemian. Następnie uczestniczył w uzdrawianiu Wileńskiego Prywatnego Banku Handlowego, którego był dyrektorem, organizował też banki w Łodzi i Warszawie. W 1918 roku podjął pracę w Ministerstwie Skarbu, teki ministerialnej jednak nie przyjął.

W muzeum dowiedziałem się innej historii związanej z Józefem Karpowiczem, świadczącej o ofiarności ówcześnie żyjących ludzi. Z własnych prywatnych funduszy sfinansował w większej części budowę kościoła św. Rocha, jak również ołtarz św. Antoniego, autorstwa swego przyjaciela Kazimierza Stabrowskiego w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (obecnie w renowacji). Józef Karpowicz pochowany jest na cmentarzu farnym w Białymstoku. Ustaliłem, że wśród wykonanych przeze mnie przed rokiem zdjęć nagrobków na cmentarzu pw. św. Rocha w Zabłudowie znajduje się nagrobek ojca Józefa Karpowicza - Wacława (1824 - 1880).

W muzeum usłyszycie opowieść o ostatnim przed wojną właścicielu majątku Białostoczek, o nazwisku Malinowski, zamordowanym przez Sowietów, o dewastacji majątku po 1939 roku (za czasów POMu była tu stołówka). Z czasów świetności dworku zobaczycie zaś piecyk kaflowy i nic więcej.
 O muzeum usłyszałem zupełnym przypadkiem. Aż dziw bierze, że gmina Zabłudów nie promuje go w stopniu choćby wystarczającym. Toż to perełka!

Chorwackie ślady Jana Pawła II

Wyleciałem przed weekendem. Ze względów oszczędnościowych. Bilety lotnicze były w takiej opcji o połowę tańsze. Do hotelu dotarłem popołudniem. Zachwycił mnie widok, jaki rozpostarł się z okna mego pokoju.

Coroczne spotkanie partnerów handlowych dużego europejskiego koncernu rozpoczynało się dopiero w poniedziałek. Byłem sam i miałem dwa i pół dnia na rozglądanie się po okolicy. Dzięki przewodnikowi zakupionemu jeszcze w Białymstoku dowiedziałem się, że Cavtat to bardzo stare miasteczko. Od VII wieku p.n.e. znajdowało się pod rządami Greków, później w III wieku p.n.e. przeszło w ręce Rzymian. Nosiło wtedy nazwę Epidaurus. Gdy w VII wieku miasto najechali barbarzyńcy, jego mieszkańcy schronili się na wyspie położonej na północ, dając początek Dubrownikowi.

Kręte uliczki, kamienny budulec, z którego zbudowana jest znaczna część budynków, śródziemnomorska roślinność, zapierające dech w piersiach widoki na Adriatyk oraz okalające miasto wzgórza.


Nie omieszkałem zwiedzić miejscowego cmentarza, którego nagrobki wznosiły się, mając za tło morze i góry.
 
Niedzielna msza w kościele św. Błażeja miała bardzo skromną oprawę. Nie zabrzmiały ni razu organy, nikt nie zaintonował pieśni. Nie było ministrantów. Taca, na którą wrzucaliśmy monety, była wykonana z tektury. Poszedł po nią do zakrystii jeden z mężczyzn siedzących w ławce. Miałem wrażenie, że więcej niż połowa wiernych nie wyczuwa momentów, w których należy klęknąć, czy też powstać. Świadomość religijna Chorwatów musiała zostać znacznie bardziej przeorana w okresie komunizmu, niż miało to miejsce w Polsce. Komunia była udzielana do rąk, tylko nieliczne osoby przyjmowały ją w tradycyjny sposób, do ust.

W katedrze św. Mikołaja moją uwagę zwróciło zdjęcie papieża, Jana Pawła II, wielkiego autorytetu w Chorwacji, gdyż jako pierwszy na świecie przyznał Chorwatom prawo do niezależności, po rozpadzie Jugosławii.


Parę dni później, podczas zwiedzania Dubrownika rozbrzmiały nagle dzwony. Kakofonia dźwięków z kilkunastu kościołów skupionych na małej powierzchni starego miasta. O dalszym zwiedzaniu nie było mowy. Ksiądz, który miał nas wpuścić do obiektu odmówił, wyjaśniając, że na papieża wybrano właśnie Józefa Ratzingera. W okolicznych sklepikach włączano telewizory, często przenośne modele. W jednym z takich miejsc usłyszałem od sprzedającej Chorwatki, że wybrano Niemca, ale polski papież był najlepszy. Nieopodal, w oknie wystawowym księgarni, zrobiłem zdjęcie.


Coś się skończyło. Coś się zaczęło.